Қазақстан инвестициялар және даму министрлігінің аэроғарыш комитетінің (Қазғарыш) төрағасы Талғат МҰСАБАЕВ:
ҚАЗАҚСТАН ҒАРЫШТЫҚ ҒЫЛЫМИ БАҒДАРЛАМАСЫН ЖАЛҒАСТЫРМАҚ

2015 жылы 2-қыркүйек күні қазақстандық ғарышкер Айдын Айымбетов экспедиция экипажы құрамында Халықаралық ғарыш станциясына ұшады. Бұл күн тәуелсіз Қазақстан тарихына енбек. Қазақстандық азаматтың алдағы ұшуы туралы және республикада ғарыш бағдарламасының дамуы жайында "Интерфакс-Қазақстан"агенттігіне берген сұхбатында Қазғарыш жетекшісі Талғат МҰСАБАЕВ әңгімелеп берді.

 

- Талғат Амангелдіұлы, жуық арада сіз Мәскеуде ғарышкеріміз Айдын Айымбетовты ғарышқа ұшуға дайындау жөніндегі қазақстандық-ресейлік келіссөздерге қатысқан едіңіз.Сіздің арқаңызда қазақстандық ғарышкердің жаңа мәртебесі туралы мәселенің шешілгендігі белгілі. Бұл жолы А. Айымбетовтың №2 бортинженер ретінде ұшуынанқазақстандық бағдарламаға қандай пайда келмек?

- Мәскеуге жұмыс сапарым барысында мемлекеттік "Роскосмос" корпорациясының басшылығымен кездестім. Келіссөздер кезінде қазақстандық ғарышкерді ғарышқа ұшуға дайындау мәселесі қаралып, оның ғарыштық экспедиция үшін жоспарланған ғылыми эксперименттерінің негізгі бағыттары қаралған болатын.

Қазғарыш және Роскосмос жетекшілері арасында өткен келіссөздердің нәтижесінде А.Айымбетов енді «ғарышқа ұшуға қатысушы» ретінде емес, ғарыштық кеменің "№ 2 бортинженері"ретінде ұшатын болды, бұл әрине, оның экипаж мүшесі ретіндегі мәртебесін арттыра түспек.

Ғарышқа ұшуға қатысу және ғарышта ғылыми эксперименттерді жүзеге асыру Қазақстан ғарыш қызметін дамытудың маңызды бағыттарының бірі болып табылады 
 
 

- ХКС ұшқан кезде Айдын  Айымбетовтың алдына ұлттық ғылыми бағдарламаны орындау міндеті қойылмақ. Оның мәні неде, қандай ғылыми зерттеулер мен эксперименттер жүргізілмек?

- Айдын Айымбетовтің ғарыштағы міндеті–ғарыш кемесінің жекелеген жүйелерін басқару және ХКС бортында Қазғарыштың «Ұлттық ғарыштық зерттеулер мен технологиялар орталығы» әзірлеген Қазақстан Республикасының ғарыштық зерттеулер мен эксперименттерінің бесінші ғылыми бағдарламасын жүзеге асыру болып табылады.

Бұл бағдарлама алдында «Мир» орбитальды кешен бортында және ХКС-да 1991 жылы Тоқтар Әубәкіровтің, сосын 1994,1998 және 2001 жылы менің қатысуымен орындалған төрт ғылыми бағдарламаның жалғасы іспетті болмақ.

Ғарыштық зерттеулер бесінші бағдарламасының мақсаты, ХКС бортында Қазақстан экономикасының салаларында әлеуметтік-экономикалық міндеттерді шешу және ғылымды қажетсінетін ғарыштық технологияларды енгізу үшін пайдаланылатын жаңа деректер мен қолданбалы нәтижелерді алу болып табылады.

Бағдарламаның бірнеше бағыттары бар, оның ішінде: табиғи-ресурстық және геофизикалық мониторинг, оның барысында Қазақстан аумағының экологиялық дағдарысқа ұшыраған аймақтары (Арал теңізі, Арал маңындағы шаңды боран, Каспий теңізінде мұнайдың төгелген жерлері) суретке түсірілмек және найзағай көп болатын аумақтардың жоғарғы атмосферасының жағдайы зерттелмек.Соның нәтижесінде қоршаған ортаны ластаудан келетін экономикалық және экологиялық залал , төтенше жағдайлар ықтималдылығы бағаланбақ.

Физикалық-техникалық зерттеулер.Бұлбағыт аясында әл-Фараби атындағы ҚазҰМУ ғалымдары микрогравитация жағдайында зарядтталған микрробөлшектердің физикалық қасиеттерін зерттеу саласында іргелі зерттеу жүргізетін болады."Кулонов кристалы" деп аталатын жаңа құрылым алынбақ, оны жердің бетінде алу мүмкін емес. Алынған деректерді термоядролық энергетикада, плазмалық медицинада, жаңа құрылымдық нанокомпозитті материалдар өндірісінде пайдалануға болады.

Ғарыштық биомедицина және ғарыштық биотехнология.Бұл бағыт аясында адам мен жануарлар физиологиясы институтының ғалымдары ғарышкердің ғарышта реалды жағдай кезіндегі операторлық еңбек қабілеттілігін, стресс жағдайындағы психофизиологиялық жағдайын зерттемек.

Қазақ тамақтану академиясының ғалымдары шұбат пен жылқы майы негізінде қазақтың ұлттық арнайы тағамдарын дайындайды, олардың құнарлылығы мен биологиялық қасиеттері жоғары болмақ, ғарышта болған кезде халықаралық ғарыш экипажының мүшелері дәмнен ауыз тиеді.

Физиологиялық зерттеулердің нәтижелері денсаулық сақтау, спорт медицинасы, допингке қарсы сараптама жүргізу саласында пайдаланылмақ.

Қазақстандық ғарышкердің қатысуымен ХКС ресейлік сегменті бортынан радио канал арқылы ашық хабар трансляцияланады, ол Жердің бірінші ғарышкері Гагариннің өміріне арналмақ.
 
 

- 2007 жылы Мұхтар Аймаханов пен Айдын Айымбетов Гагарин атындағы орталықта дайындықты аяқтаған болатын. 2012  жылы М. Аймаханов ресейлік азаматтық алды да, ресейлік ғарышкерлер отрядына енді. Қазір оның жағдайы қалай , онымен кездестіңіз бе?

- Жоқ, Мұхтар Аймахановпен кездескен жоқпын, жағдайының қалай екендігін білмеймін. РФ азаматтығын қабылдау оның өз шешімі болды.
 
 

- ХКС ұшуға Айдын Айымбетовтың дайындығы қалай өтіп жатыр?

- Айдын Айымбетов бұрындары жалпы ғарыштық дайындық курсын өткен, қазір ол Юрий Гагарин атындағы ғарышкерлерді дайындауға арналған ресейлік орталықта экпипаж құрамында арнайы дайындық курсынан өтуде. Бәрі де жоспарға сай өтіп жатыр.
 
 

- Жуық арада "Союз-ТМА-18М» 1 қыркүйек күні емес, 2 қыркүйекте ұшырылатындығы белгілі болды. Оны қай уақытта ұшыру көзделген?

- Роскосмосресми каналдар арқылы ХКС ұшу бағдарламасына орай "Союз - ТМА" 2015 жылдың 2-қыркүйегінде ұшады, деп хабарлады, астаналық уақытпен алсақ,сағат 10.30-да.

Ғарышкерлер әдетте ұшу туралы мән-жайды алдын-ала түгелдей жайып салмайды. Сол себепті әзірге минимум ақпарат ғана. Ал ойдағыдай ұшқан соң, айтар сөз де көбірек болмақ.
 
 

- Экипажы құрамында қазақстандық ғарышкер Айдын Айымбетов болатын"Союза ТМА-18М" ұшырылуы біздің ел үшін айтулы оқиға болмақ. Отандық журналистер үшін баспасөз турын ұйымдастыру көзделген бе?

- 2015 жылдың 30 шілдесіне қарай Қазғарыш қазақстандық БАҚ-ның аккредитациясын жүргізді. Бұл жұмыстың нәтижелері бойынша масс-медиа өкілдерінің жалпы тізімі жасалды, тізім Байқоңыр кешенінің нысандарына жіберуді ұйымдастыру үшін Роскосмостың атына жіберілді.
 

- БАҚ-ның  соңғы деректеріне қарағанда,Айдын Айымбетовты ғарышқа ұшыру үшін елімізге 20 млн доллар төлеуіне тура келеді. Сәйкесті келісімшартқа қол қойылды ма, бұл қаржы ресейлік жаққа қашан берілмек?

- Қазіргі уақытта Роскосмос пен Қазғарыш қазақстандық ғарышкердің қысқа мерзімді ұшуын жүзеге асыру келісімшартының жобасын дайындауда, онда қазақстандық жақтың ресейлік жаққа төлейтін өтемақысы ескерілмек. Ақша 2016 жылы төленетін болады.

Атап өтер болсақ, Айдын Айымбетовтың ғарышқа ұшуын қаржыландыру механизмі мәселесі қазіргі уақытта үкіметтік деңгейде шешілуде.
 
 

- Сұхбат бергеніңіз үшін рахмет!

Тамыз, 2015
© 2024 "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті

Айдарлар мұрағаты