"Даму" кәсіпкерлікті дамыту қоры басқармасының төрайымы Ләззат ИБРАГИМОВА:
БИЫЛ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕР ТЕҢГЕ ӨТІМДІЛІГІНІҢ ЖЕТІСПЕУШІЛІГІНЕН ЖОСПАР ОРЫНДАУ ПРОБЛЕМАСЫНА ТАП БОЛУЫ ЫҚТИМАЛ

"Даму" кәсіпкерлікті дамыту қорымен арада субсидиялау жөнінде келісімшарттар жасалған жобалардың 8 пайызы пайыздық мөлшерлемені төлей алмады, сол себепті қор 428 жобамен арада мөлшерлемені субсидиялау туралы келісімшарттарды бұзды. Жұмысты жаңадан бастап жатқан кәсіпкерлер дефолтқа ұрынбас үшін не істеуге тиіс, қаржылық қолдау сұрап қорға өтініш еткендер қандай нәрсеге назар аударуы шарт және «Даму» бағдарламасы жуық арада қандай бағдарламаларды енгізуді жоспарлап отыр,осы туралы "Интерфакс-Қазақстан" агенттігіне берген сұхбатында қор басқармасының төрайымы  Ләззат ИБРАГИМОВА әңгімелеп берді.

 

- Бизнесті қолдау бірыңғай бағдарламасының негізін не құрап отыр?

- Бірыңғай бағдарлама–бұрындары қабылданған салалық бағдарламалардың миксі, ішінен анағұрлым сәттілері іріктеліп алынды да, жетілдіріліп, бірыңғай бағдарламаға енгізілді.Оның кең өріс алғандығын 2010 жылы басталған «Бизнестің жол картасына» қарап байқауға болады. Осы уақыт ішінде бағдарламаға қатысқан компаниялардың тапқаны 3 трлн 464,441 млрд теңге, таза пайда - 77 млрд теңге, 297,253 млрд теңге салық төленген. БЖК бірыңғай бағдарламаның іргетасына айналды.

 

- Тәжірибеңізге сүйенер болсақ, бағдарламаның тиімділігі қандай болады деп күтесіз?

Менің ойымша, бағдарламада көзделген үш қадам (аймақтық үйлесімсіздік бойынша төмендету, әртараптандыруды арттыру бойынша төмендету және шаруаны енді бастаған кәсіпкерлерді қолдау) бағдарламаға қатысушылардың санын біршама арттырып, ІЖӨ құрылымындағы өңдеуші өнеркәсіптің үлесін 12,5% дейін жеткізеді (2014 жылғысы – 10,3%).

Біз бұл бағдарламаның нәтижесін көріп те отырмыз. Бұрындары тек қалаға ғана ден қойған көптеген қалалық кәсіпкерлер енді ауылды жерлерге өту мүмкіндігін қарай бастады.

Қазір жобаларды ауылды жерлерде, шағын және моноқалаларда жүргізіп отырған кәсіпкерлер үшін салалық шектеулер алынып тасталған. Облыс орталықтарынан, Алматы мен Астана қалаларынан тыс жерлерде орналасқан кәсіпорындарға енді субсидия жылдық 7% емес, 10% беріледі.

 

- Бағдарлама бойынша қаржы алу үрдісі қалай жүргізіледі?

- Біріншіден, кәсіпкер банкке барып, несие алуға келісім алады, ол несиелік комитеттің үзіндісі ретінде беріледі. Шағын бизнестің жобаларын жеке меншік несие берушілер де бағалай алады. Банктегілер әрине, жұмыспен қамту, табыс туралы әдемі жазылған сөздердің бәрін оқиды, бірақ ең алдымен ол жобаның өміршеңдігіне қарамақ.

Кәсіпкер несиелік комитеттен үзінді алған соң әкімшілік жанындағы аймақтық үйлестіруші кеңеске (АҮК) барады. Бұл комиссияның 50% Ұлттық кәсіпкерлер палатасының қызметкерлері құрайтындығын еске салып өткім келеді.

Хаттаманы алған соң кәсіпкер "Дамуға" келеді, онымен субсидиялау келісімшарты және кепілдікке қоятын мүлігі жетпесе, кепілдік келісімшарты жасалады. Сосын қор оның тұрақты қаржылық агенті болады.

 

- Көпшілігі "Даму" банктердің көмегінсіз жобаларды өзі қаржыландыруға тиіс, деп айтуда. Сіз бұл ұсынысқа қалай қарайсыз?

- Әрине, айтуға оңай, бірақ бұл орындала қоярлық жәйт емес. Қорда небары 370 адам, ал банк жүйесінде жүз мыңнан аса адам жұмыс істейді. Бағдарламаға 34 банк, 14 лизинг компания (ЛК) қатысады.Біз тек несиелеумен айналысар болсақ, қазіргі ауқымға қол жеткізбеген болар едік.

 

- Кәсіпкерге несие не кепілдік  рұқсат етілмеген жағдайда және ол бұл келісіммен келіспеген кезде оның арызы қаралады ма?

- Банктердің қаржыландырудан бас тарту жөніндегі негізсіз шешімдерін қоғамдық бірлестіктер қарайды. "Даму",  Қазақстан қаржыгерлері қауымдастығы, ҰКП арасында меморандумға қол қойылған, ондай арыздар кешенді түрде қаржыгерлердің қауымдастығы алаңшасында қаралып, керек болған жағдайда кәсіпкермен кездесу өткізіледі, барлық мүдделі жақтар қатысады.

Біз кепілдік беруге рұқсат етілмеген әр жағдайды мұқият қараймыз. Мәселен, 2014 жылы кепілдік ету бойынша 583 өтініш қаралды, тек 10  жағдайда ғана қор және АҮК рұқсат етпеу туралы шешім шығарды.

 

- Банктер бағдарламаны орындау шарттарын бұзады ма?

- 2014 жылдың мониторингісі бойынша біз екінші деңгейдегі банктер мен ЛК-дан 467 бұзушылықты анықтадық, 2015 жылдың - 1-ші тоқсанында 14.

Мониторингтің нәтижелері бойынша біз мақсатына орай пайдаланбағандығы үшін банктерге айыппұл санкциялары  талабын қойдық, жалпы сомасы 27 млн 367,435 мың теңге 2014 жыл бойынша және 2015 жылдың 1-ші тоқсаны бойынша 92 млн 646,456 мың теңге.

 

- Кәсіпкерлер бағдарлама шеңберінде қаржы алуға әрекеттегенде әдетте қай кезеңде проблемалар туындайды?

- Әдетте проблема үрдістің басында, кәсіпкер банкке барған кезде басталады.Құжатта қате болады, оны жөндеуге уақыт керек. Мен әдетте бизнесіңіздің тегін сараптамасын жасау үшін бір рет несие алып көріңіз, деп айтамын.Банк заңгері жер телімінің кадастр нөмірі жылжымайтын мүлік құжаттарында көрсетілген тіркеу нөміріне сай емес, деп айтады. Бұл жиі қайталанатын жағдай.

Құжат дайындау үрдісі ұзақ қой. Кәсіпкерлер осы кезеңге қатысты жиі шағымданады. Бірақ несие мен субсидия алған соң бастапқыда болған қиындықтарды ұмытып кетеді.

 

- Кәсіпкер банкке дайын болып келеді ме, қалай ойлайсыз?

- Әдетте кәсіпкер банкке дейін біздің кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығына келеді.

Кеңесшілер бағдарламалардың мүмкіндіктерін, жобаны қалай дұрыс құрылымдауға болады, мемлекеттік қолдау құралдарын қалай пайдалануға болады, сол жағын түсіндіреді. Банкке кәсіпкер біршама дайын болып барады.

 

- Желілеріңізде ондай қанша орталық бар?

- Бары 18. Біз бұл желіні әдейі құрдық. Ол 14 облыс орталығы мен Астана және Алматы қалаларында бар. Сонымен қатар Семей мен Түркістаннан да сондай орталықтар аштық.

Бізде орталықтарда банктің қызметкерлері отырады, олар өздерінің банк өнімдерін жарнамалайды,  сақтандыру компаниялары, нотариус бар. Бұл кешенді одан әрі дамыта бермекпіз.

Бастысы, бізде кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталықтары, халыққа қызмет көрсету орталықтарының ақпараттық ресурстары бар. Бұрынхалыққа қызмет көрсету орталығынан алатын әр түрлі анықтамаларды біздің де орталықтан алуға болады.

Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталықтары құрылғалы бері бізге 97,203 мың клиент келді, бұл өте жақсы көрсеткіш.

 

- Сіздің болжамыңызды білсек, 2015 жылы "Дамудан" қанша кәсіпкер қолдауға ие болмақ, сомасы қандай болады?

- 2015 жылдың бюджеті үшін 28,2 млрд теңгеге субсидия жасау көзделген. Оның ішінде 16,8 млрд теңге бұрын жасалған келісімшарттар бойынша міндеттемелер қабылдау үшін пайдаланылады. Демек, жаңа жобаларды субсидиялауға11,4 млрд теңге жұмсалады, бұл жалпы сомасы 160 млрд теңгенің несиелер қоржынын қамтуға мүмкіндік береді.Жоспарға орай жаңа жобалардың саны 1800.

Несиелерді қаржыландыру үшін 1,2 млрд теңге бөлінді, соның нәтижесінде біз 6 млрд теңгеге кепілдік, 12 млрд теңгеге несие бере аламыз. Осы қаржы есебінен жаңа бір мың жобаға қолдау жасай аламыз. Алайда, өтімділікке қатысты туындаған жағдайға орай екінші деңгейдегі банктер 2015 жылдың жоспарын орындауы кезінде проблемаға тап болуы ықтимал екендігіне назар аударғым келеді.

Салыстыралық, бағдарлама орындалғалы бері бізден мемлекеттік қолдау сұрап шамамен жеті мың кәсіпкер келді.

Бүгінгі күнге қарағанда, субсидиялау келісімшарттары  5698 жоба бойынша жасалған, несие сомасы 1 трлн 123,7 млрд теңге,оның ішінде 2014 жылы - 1814 жоба бойынша, сомасы 241,5 млрд теңге. Бағдарлама орындалғалы бері несие бойынша кепілдік туралы 910 келісімшартқа қол қойылды, сомасы 44,88 млрд теңге, оның ішінде 2014 жылы несиелер бойынша 446 кепілдік бөлінді, сомасы 16,1 млрд теңге.

 

- Несие бойынша қанша компания пайыздарын төлей алмай дефолт жариялады?

- 13-шілдеге қатысты мәліметтерге қарағанда, сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау бойынша 5,411 мың жобаға қолдау жасалды, олар банктер тарапынан қаржыландырылды, сомасы 1,133 млрд. теңге.Оның ішінде 428 жоба бойынша субсидиялау тоқтатылды.

Бұл дефолттық жобалар емес, біз өз бөлігімізді аудару үшін өздерінің пайыздық мөлшерлемесін төлей алмағандар.

Кепілдікке келер болсақ, мұнда жағдай жақсырақ. Бағдарлама орындалғалы бері біз кепілдік келісімшарттың 1070-не қол қойдық, жалпы сомасы  22,222 млрд теңге, оның ішінде қолдау жасалған несиелік қоржын 50,605 млрд теңгені құрады. Оның ішінде 2014 жылы біз 447 кепілдік бердік, жалпы сомасы 7,585 млрд теңге, несие сомасы 15,982 млрд теңге. 2015 жылдың басынан бері біз 360 кепілдік бердік, жалпы сомасы 5,039 млрд теңге, несие сомасы 11,608 млрд теңге. Жалпы сомасы 14,507 млн теңгеге 4 дефолттың ғана болғаны бізді қуантады.

Оның ішінде бір шағын компания болды (несие көлемі -10 млн теңге). Шаруаны жаңадан бастаған кәсіпкерлер Астанада таксиге тапсырыс алушы компания ашты. Жігіттер 12 Lada Priora көлігін сатып алды, бірақ олар бұл көліктердің жылдам бұзылатындығын ескерген жоқ, тек алғашқы екі жылдың ішінде көліктердің тозу деңгейі 40% құрады, үшінші жылы бірде-бір сақтандырушы компания ол көліктерді сақтандырғысы келмеді, өйткені олар тым тозып кеткен еді. Соның салдарынан кәсіпкерлер несиені төлей алмай қалды, бізге сол соманы төлеуге тура келді, өйткені біз несиенің 70%  кепілдік берген болатынмыз.Қазір біз ол ақшаны қайтару үшін жұмыс істеп жатырмыз. Жігіттер жасырынып жүрген жоқ, бізбен жұмыс істеп жатыр, тығырықтан шығудың жолдарын қарастыруда. Мүмкін, олар ақшаны өздерінің жалақыларынан төлейтін болар. Бұл кәсіпкердің бизнестің тәуекелдігін бағаламауы туралы мысал.

Біздің түсінгеніміз, шаруаны жаңадан бастаған кәсіпкерлер үшін кепілдік мөлшері көп болуға тиіс, сол себепті ол 70%-дан 85%-ға дейін ұлғайтылды, бірақ несие сомасы шағын болуы шарт. Сол себепті ол 20 млн теңге. Демек, компания несие бойынша дефолт жария еткен кезде, кәсіпкер белгілі бір уақыт  ішінде несиелік тарихын бүлдірместен несие бойынша қарызын өтей алады.

 

- Шағын және орта бизнесті қорландыруға қазіргі уақытта  қаржы тарту үшін кімдермен ынтымақтастық орнаттыңыздар?

- Біз Дүниежүзілік  банктен 200 млн доллар тарту үшін жұмыс жүргізудеміз, Еуропалық инвестициялық банктен 100 млн еуро, Еуропалық қайта құру және даму банкінен – 140 млн доллар, Азиялық даму банкінен займның үшінші траншы – 228 млн доллар, Қызылорда, Ақтөбе облыстары және Алматы қаласы әкімшіліктерінің қаржысынан 700 млн теңге.

Биыл біз Еуропалық қайта құру және даму банкісінен 10 млрд теңге қаржы тарттық, 2 млрд теңге - Алматы әкімшілігі ("Жібек Жолы бағдарламасы") және 500 млн теңге – Астаны әкімшілігі ("Даму Zhasstat" бағдарламасы).

 

- "Дамудың" қаржылық емес қолдауы нені көздейді ?

- Биыл біз жас кәсіпкерлер үшін қызықты жоба бастап отырмыз,қазір форматын ойластырудамыз.

Жас кәсіпкерлерге 20 млн теңге береміз, оның ішінде кепілдік 85% , мойнымызға үлкен несиелік тәуекелділік аламыз.

Биыл Астанада "Startup Bolashak" бағдарламасын жүзеге асырмақпыз, оны «Болашақ» қауымдастығымен бірлесіп атқармақ ойымыз бар.

 

- Қазір экономикалық рынокта қалыптасқан жағдайға орай көптеген компаниялар шығындарын оңтайландырып, штаттарын және  жалақыны қысқартуда. Бұл тұрғыдан алғанда "Дамудың» жағдайы қалай?

- Дамуда 370 адам жұмыс істейді, жұмысқа 100% берілген, десе болады. Басқа компанияларда мұндай жұмыс ауқымын 4-5 есеартық адам атқарады, демек біз шығындарды  баяғыдан-ақ оңтайландырып қойғанбыз.

 

- ДСҰ енген кезде қазақстандық бизнестің жағдай қалай болмақ?

- Менің ойымша, ДСҰ ену жайын алдымен орта және ірі кәсіпорындар сезінсе керек. Оларға әлемдік компаниялармен күресуге тура келеді.Ал қызмет көрсететін және шағын мен орта бизнеске келер болсақ, мұнда ДСҰ ықпал ете қоймайды.

 

- Девальвация болып қалар, деген болжалды шағын және орта бизнес елеп  үйренді ме?

- Бизнесте мынадай түсінік қалыптасқан, ақшаны теңге күйінде тапса, демек барлық қаржысы валютаның осы түрінде болуға тиіс. Біз шағын бизнесті доллар күйінде несие алмауға үйреттік. Шағын бизнесті қаржыландырудың басты ережесі, табысты қай ақша түрінде табасыз, несиені сол валюта түрінде алыңыз. Бұл мәселе бойынша «Даму» қыруар іс атқарды деп санаймын. Қаржылық сауатсыздық пен банктердің кезіндеақша табуды көздегендігінен, шағын бизнестің ақшаны доллар күйінде алып, ақшаны теңге күйінде ғана тапқан кездері болған. Соның нәтижесінде бірінші және екінші девальвацияда несиені 3-4 жыл бойы төлеп, девальвациядан кейін де бастапқыда алғаннан теңге күйінде сонша, не одан да көп ақша төлеуге мәжбүр болған қарыз алушылар болды. Қазір біз әрине, мемлекеттік бағдарлама шеңберінде несиені теңге түрінде алуға қол жеткіздік.

 

- Сұхбат бергеніңіз үшін рахмет!

 

Шілде, 2015
© 2024 "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті

Айдарлар мұрағаты