ҚР Білім және ғылым министрлігінің балалардың құқын қорғау комитеті төрағасының орынбасары Мәншүк ӘБДӘКӘРІМ:
ҚАЗАҚСТАНДА ЖЕТІМ-БАЛАЛАРДЫ ЖАНҰЯЛАРҒА ОРНАЛАСТЫРУДЫҢ БАЛАМАЛЫ ЖОЛДАРЫ БЕЛСЕНДІ ТҮРДЕ ЕНГІЗІЛУДЕ, БАЛАЛАР ҮЙЛЕРІНІҢ САНЫ АЗАЙЫП КЕЛЕДІ

Қазақстан білім және ғылым министрлігінің мәліметтеріне қарағанда, толықтай мемлекет қарауындағы балалардың саны 9 мыңнан асып отыр, бала асырап алу кезегінде әлуетті 2,5 мыңнан аса ата-ана бар. Әр бала отбасында тәрбие алу үшін мемлекет қандай шаралар жүргізіп отыр, республикада жетім балалардың Ұлттық базасы қашан құрылмақ және АҚШ азаматтары үшін қазақстандық балаларды асырап алу процедурасы неге тоқтатылды, осы сауалдарға «Интерфакс-Қазақстан» агенттігіне берген сұхбатында Білім және ғылым министрлігінің балалар құқығын қорғау комитеті төрағасының орынбасары Мәншүк Әбдікәрім мәлімдеді.

 

- Соңғы бес жылда елімізде жетім балалардың жалпы саны едәуір азайды. Бұл көрсеткіштерді одан әрі төмендету үшін ведомство қандай шаралар қолданбақ?

- Қазақстандық жанұяларды, қамқоршыларды, патронатты тәрбиелеушілерді материалдық жағынан ынталандыру туралы шешім заң деңгейінде қабылданып отыр.Соның арқасында бізде жетім балалардың саны күрт азайды. Егер 2008-2009 жылдары балалар үйлерінде 18 мыңнан аса бала болса, қазір небары 9 мыңдай бала бар.

Мемлекет жетім балаларды қазақстандық азаматтардың жанұяларына орналастырудың бүкіл баламалы жолдарын қолдады.Қазір біз балалар үйлерінің тәрбиеленушілерін белгілі бір ақыға қазақстандық жанұяларға орналастыра аламыз, қамқоршылар мен патронат тәрбиелеушілер материалдық қолдау алады. 2015 жылдан бастап бізде бала асырап алушылар материалдық тұрғыдан ынталандырылатын болады.

Елбасы алдымызға нақты міндеттер қойып отыр. Біз ата-ананың бала алдындағы, баланың ата-ана алдындағы жауапкершілігі мәселелерін заң түрінде бекіткізу үшін жұмыс атқаратын боламыз.

Сонымен қатар біздің алдымызда бүкіл жетім балалардың бірыңғай деректер базасын құру міндеті тұр, сол арқылы біз осы балаларға қатысты мемлекеттік қолдаудың қалай жүргізіліп отырғандығын көретін боламыз.

Әрине, ең бастысы біз қазір балаларды, балалар үйлерінің тәрбиеленушілерін орналастырудың балама «қонақ отбасы» жолын дамытпақпыз. Егер бұл мәселені заңды деңгейде шешетін болсақ, ол аса ыңғайлы жол болмақ. Онда біз заңды түрде қазақстандық жанұяларға балалар үйлерінің тәрбиеленушілерімен араласудың тағы бір мүмкіндігін береміз, олар баланы аз уақытқа алады, бір-біріне үйренісіп көреді, сосын мүмкіндіктері болса оған қамқоршы бола алады, немесе патронат жасай алады, тіпті асырап алулары ықтимал. Бұл да жетімдікті қысқартуға бағытталған тағы бір шара болмақ.

Сонымен қатар біз бала асырап алушы ата- аналармен де жұмыс жүргізбекпіз. Жуық арада үкіметтік емес ұйымдар жақсы бір ой салды. Кезекке тұрғанға дейін бала асырап алуға үміткерлермен жұмыс жүргізу керек болар?

Жұмыстың ендігі бір бағыты, біз отбасы базасында балалар үйлерін құру жөніндегі жұмысқа ақы төлеу механизмін қарастырудамыз. Немесе еуропалықша айтар болсақ, бұл корпоративті фостерлі жанұялар болмақ. Біз зерттеу жүргізіп көреміз, ауылда тұратын, бірақ балалар үйлерінен тәрбиелеуге 5-10 бала қабылдай алатын қазақстандық жанұялар бар шығар. Мұндай жағдайда біз қаржыландыру мәселелерін балалар үйі ретінде қарастырамыз. Бюджеттік бағдарлама бар, ол отбасы үлгісіндегі балалар үйі. Қазір бізге тек қаржыландырудың қалай жүргізілетіндегін анықтап алу керек.

 

- Қазақстанда жетім балалардың бірыңғай деректер қоры қашан құрылады, ол қалай болады?

Қазір осы жүйенің техникалық-экономикалық негіздемесін әзірлеудеміз, конкурс өтті.

 Деректер қоры аудандық білім бөлімін, облыстық білім басқармасы, балалар құқығын қорғау жөніндегі біздің комитет, әділет министрлігі, сыртқы істер министрлігі, елшілік пен консулдық, денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігін қамтитын болады.

Мағлұматтар деректер қорында бала 18 жасқа толғанға дейін сақталатын болады.

Егер бала мүмкіндігі шектелген болса, ол қандай отбасында тәрбиеленеді, қандай жәрдемақы алады, егер асырап алынған болса, қандай отбасында тәрбиеленуде, егер шетел азаматтары асырап алған болса, елшілік қамқорлығына алатыны көрсетіледі. Бұл деректер қорында 33 мың бала болмақ.

 Егер бала пәтер алса, тұрғын үй алуға қатысты бағдарлама орындалды деп қосамыз, егер алмаса жергілікті әкімдерге бұл туралы мәлімет береміз. Орталық орган, облыстық және аудандық органдар жұмыстың бүкіл осы жүйесін көріп отырады. Деректер қорын құру бізге айқындық орнатуға мүмкіндік береді.

Біз 500 млн теңгеге жуық ақша қажет болады деп ойлаймыз, мұны үш жылға жоспарлаймыз. ТЭН 2015 жылдың қаңтарына қарай аяқтамақпыз, 2015 жылы ақша бөлсе осы бағдарламаны енгізе бастаймыз, 2016 жылы оны жүргізіп, 2017 жылы мамандар оқытатын боламыз.

Онда құпиялық жүйесі енгізілетін болады. Бізде заңда асырап алу құпиясы көзделген. Отбасы өзі шешетін болады, бұл құпия болады ма, әлде жоқ па.

 

- Бала асырап алуға қойылар талап туралы?

- Ата-анаға қатысты қойылар талаптар қарапайым. Олар кәмілеттік жасқа толған азаматтар болуға тиіс, еңбекке жарамды, денсаулықтары бар, тұрақты тұратын орны бар, сотталмаған және әрине, тұрақты табысы барлар. Кірісі жоқ үйлерге баланы бере алмаймыз, өйткені тұрмыс билейді, кіріс болмаса, баланың өмір сүруіне жағдай жоқ деген сөз. Әрине, бұл талаптар құжат түрінде расталуға тиіс. Қазір ондай қағаз жинау аса қиын емес.

 

- Дегенмен кейбір әлуетті ата-аналар әлі де процедура күрделі, деп айтуда. Ол неге байланысты?

- Құжат жинауға. Қазір халыққа қызмет ету орталықтарының болғандығы жақсы болды. Қамқоршы болу, патронатты тәрбиешілікті ресімдеу шаруалары халыққа қызмет көрсететін орталықтар арқылы жүргізіледі.

 

-Кезекте күту уақыты қаншалықты?

Оны айта алмаймын. Жыл сайын ата-ана қарауынсыз қалған 8 мыңдай бала анықталады. Олардың 65-70 пайызын бірден отбасыларына орналастыруға тырысамыз. Жаңадан туылған балаларды бірден қазақстандық жанұяларға асырап алуға беруге тырысамыз.

Біздің қазақстандық азаматтар аса талғампаз. Оларға 0-3 жастағы балалар керек. Ешкім олардың баласы емес екендігін білмес үшін кішкентай бала алғылары келеді. Балалар үйлерінің директорлары айтып жатады, кейбіреулер балаларды тауар сияқты таңдайды. Әрине, бәрі ондай емес. Бірақ келіп, аузын, құлағын тексеретіндер бар. Сонымен қатар, мүмкіндігі шектеулі балаларды асырап алуға келетіндер бар, олар шын мәнінде ата-ана болғысы келгендер. Олардың алдында бас иеміз.

Бізде ата-аналардың небары 10-15% ғана 5 және 6 жастағы балаларды асырап алғылары келеді. Сол себепті кезек азаймады.

АҚШ азаматтары үшін қазақстандық балаларды асырап алу процедурасының тоқтатылуына қатысты жағдай туралы айтып берсеңіз.

Сіздер білесіздер, бізде ондай есебі болмаған 600-ден аса бала бар. БАҚ-да біз бұл балалардың қайда екендігін білмейтіндігіміз-мыс туралы ақпарат шыққан болатын. Балалардың құқықтарын қорғау жөніндегі комитет есебі болмаған 600-ден аса баланың тізімін берді. Біз оны СІМ бердік, СІМ оны АҚШ Мемлекеттік департаментіне жолдады.

Америкалық азаматтар асырап алған 370 баланың есебі берілген.

Балалар тірі, аман-есен, отбасында тәрбие алып жатыр. АҚШ Мемлекеттік департаменті басқа балаларға қатысты жұмысты жүргізіп отыр.

АҚШ-қа сапар барысында көптеген ата-аналардың бір штаттан басқасына көшуіне орай асырап алу жөніндегі агенттіктер оларды табуға қиналып отыр.

Елшілік арқылы тізімді бердік, жұмыс жүргізілуде, өкілеттігім болмаса да, соңғы есепті алғанша, бұл процедураны әзірге қайта қолға алмайтын ыңғайымызды білдірдім. Бізге ол балаларды табу керек.

 

Сұхбатыңызға рахмет!

Қазан, 2014
© 2024 "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті

Айдарлар мұрағаты