Қазақстанның бас санитарлық дәрігері Жандарбек БЕКШИН:
"ҚАЗАҚСТАНДА АЛДАҒЫ УАҚЫТТА ДА КЛИМАТ ӨЗГЕРЕДІ, ХАЛЫҚ ОҒАН БЕЙІМДЕЛУІ ТИІС"
Соңғы кезде сарапшылар Жер бетіндегі климат өзгерісінің адам денсаулығына әсері күшейіп отырғанын жиі айтып жүр. Ғаламдық өзгерістердің салдары Қазақстанда да анық сезіле бастады. Табиғаттың «тосын сыйларына» қалай дайындалу қажет және қайткенде денсаулығымызды сақтап қаламыз? «Жоғарыдағылар» қоршаған ортадағы өзгерістерді ескере ме және осы бағытта қандай шаралар қолға алынып жатыр? Денсаулық сақтау министрлігі Мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау комитеті төрағасы Жандарбек БЕКШИН «Интерфакс-Қазақстан» агенттігіне берген сұхбатында осы және өзге де сұрақтарға жауап берген болатын.
- Жандарбек Мұхтар ұлы, ғаламдық климат өзгерісі проблемасы біздің елімізде қалай көрініс тауып жатыр деп ойлайсыз?
- Климат өзгерісінің Қазақстанға әсері қандай деген мәселеге нақты тоқталар болсақ, мынадай факторларды атап көрсетуге болады. Мәселен, соңғы он жылда орташа ауа температурасы жоғарылады. Ғалымдардың болжамынша, алдағы бірнеше он жылдықта температура жоғарылап отырады. Яғни, климаттағы өзгерістер алдағы уақытта да тоқтамайды.
Сонымен қатар, соңғы уақытта жылы толқынды немесе «аптап толқыны» деп аталатын күндер көбейіп кетті. Яғни, бірнеше күн бойы күн қатты ысиды. Жылдың жылы мезгілдерінде осындай ыстық күндер көбейіп барады.
Оған табиғаттағы экстремалды құбылыстарды қосыңыз. Бұл дегеніңіз сел мен көшкін тудыратын нөсер жауындар, су тасқыны. Ондай құбылыстар біздің жекелеген облыстарымызда, мысалы биыл Оңтүстік Қазақстан облысында болды. Алапат дауылдар мен орман өрті тағы бар.
Аталған табиғат құбылыстарының бәрі адам денсаулығы мен өміріне айтарлықтай қауіп төндіреді, экономикалық шығынға батырады. Салдарынан жұқпалы аурулар таралып кетуі мүмкін.
- Климат өзгеруі адам денсаулығына қандай қатер төндіруі мүмкін?
- Құбылмалы ауа-райы мен климаттың өзгеруі көбіне түрлі ауруларға шалдықтырады. Әсіресе, аптап ыстық, қуаңшылық пен тасқын кездерінде қауіпті. Мен айтып өткен факторлардың бәрі де адам денсаулығына әйтеуір кері әсер етпей қоймайды.
Ғалымдардың зерттеулеріне сүйенсек, жылдың жылы маусымында күннің бір градусқа ысуы цереброваскулярлық аурулардың артуына түрткі болады. Бұл жерде ми аурулары туралы айтылып отыр. Медициналық тілмен айтсақ, мидағы қан айналысы бұзылып, церебралдық қан тамырлары патологиялық өзгерістерге ұшырайды. Ал, мидағы қан айналысының бұзылуынан болатын аурулардан көз жұму көрсеткіші жүректің ишемиялық сырқатынан кейін екінші орында тұр.
Сонымен қатар, ауа температурасының көтерілуінен сальмонеллезге шалдығу көрсеткіші де артады.
Осы жерде айта кетерлік тағы бір мәселе: температураның өзгеруінен қауіпті ауруларды тарататын жәндік түрлерінің табиғатта таралу аумағы кеңейеді. Олардың қатарында Лайма сырқаты мен қырым-қанды безгегін тарататын малярия масасы мен кенені атап өтуге болады. Мекендейтін орнын жиі ауыстыратын және бұрын-соңды бармаған жерлерге қоныс аударатын кеміргіштер тағы бар. Бұл болса өз кезегінде туляремия, оба, гемморрагиялық безгек түрлерінің таралуына әкеп соқтырады.
Мұның бәрі бір-бірімен тығыз байланысты. Мен адамдардың денсаулығына ғана емес, өміріне де қауіп төндіретін табиғат апаттарын бұған қосып отырған жоқпын.
Сонымен қатар, климат өзгерісі су мен ауаның қауіпсіздігіне де әсер етеді. Ал, су мен ауаның адам денсаулығы үшін маңызды дүниелер екендігін ешкім де жоққа шығармайды.
Атап айтсақ, климат өзгерісі Қазақстан үшін су тапшылығы проблемасын тудыруы мүмкін. Климат-су ресурстары-ауыл шаруашылық өндірісінің тепе-теңдігі бұзылады. Ал, бұл халықтың денсаулығы мен тұрмысына ықпал етпей қоймайды.
Дегенмен, климаттың өзгеруі адам денсаулығына тек кері әсер етеді деуге болмайды. Мәселен, Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының зерттеулерінде ол қазақстандықтардың көңіл-күйіне жағымды әсер етуі мүмкін делінген.
Сарапшылардың пікірінше, соңғы жылдары қыс қаһарының әлсіреп, жұмсақ болуы тыныс жолдары сырқаттарынан көз жұматындар санын төмендетуге мүмкіндік бермек.
- Қазақстанда климаттың өзгеруінен халық денсаулығына төнетін қатерді төмендету бағытында қандай іс-шаралар қолға алынып жатыр? Соған байланысты қандай да бір мемлекеттік бағдарлама әзірлене ме? Бүгінгі таңда осы бағытта атқарылып жатқан іс-шаралар жеткілікті ме?
- Бүгінгі таңда Қазақстанда бірқатар бағдарламалар жүзеге асырылып жатыр. Атап айтсақ, қазір шөлейттенуге қарсы күрес бағдарламасы жүзеге асырылуда. Елімізде аймақты көгалдандыруға арналған «Жасыл даму» мемлекеттік бағдарламасына ерекше мән беріледі. Халықты қауіпсіз ауыз сумен қамтамасыз етуге арналған «Ақ Бұлақ» бағдарламасын да атап өткім келеді. Қазір бағдарламаға климат өзгерістеріне байланысты түзетулер енгізіліп жатыр. Бұл бағдарламаның маңыздылығы да осында. Сонымен қатар, ауылдарды дамыту бағдарламасы бар, «жасыл экономикаға» өтудің ұзақ мерзімдік стратегиясы әзірленіп жатыр. Болашақтағы және қазіргі күнгі қауіп-қатерлерге жауап беретін бұл бағдарламада климат өзгерісіне бейімдеу шаралары қамтылады.
Ал, жоғарыда атап өтілген бағдарламалар қаншалықты тиімді дегенге келсек... Жалпы, жүргізілген зерттеулер нәтижесіне сүйенсек, республика аумағы мен шалғайдағы елді мекендерді көгалдандыру шаралары климатты жұмсартуға мүмкіндік береді екен.
Мәселен, Астана төңірегіне салынған «жасыл белдеудің» пайдасы зор. Ол суық ауаның, жел, шаң-тозаңның қалаға әсерін төмендетті, елорданың климатын жақсартты.
ыл сайын елімізде жұқпалы аурулардың алдын-алу және эпидемияға қарсы іс-шаралар тұрақты түрде жүргізіліп отырады. Жоғарыда атап өткенімдей, соңғы жиырма жылда жұқпалы аурулардың табиғи таралу ошақтары артты.
Обаға қарсы қызмет мекемесі нақты іс-шараларды жүзеге асырып жатыр. Инфекция таратушылар қоныстанған аумақтар анықталып, дезинфекциялық, дератизациялық шаралар ұйымдастырылады. Халық арасында алдын-алу жұмыстары жүргізіледі. Соның арқасында, биылғы жылы халық арасында обаға шалдыққан бірде-бір адам болған жоқ. Кешенді түрде жүргізіліп жатқан алдын-алу және эпидемияға қарсы күрес шаралары қырым-қанды безгегін 13%, түйнемені 35% қысқартуға мүмкіндік берді.
Мұның бәрі климат өзгеруіне дұрыс көзқарас пен тиісті іс-шаралардың қолға алынғанының белгісі.
Бұл мақсатта біз ең соны үлгідегі, ақпараттық, ғарыштық технологияларды қолданамыз. Сол арқылы кеміргіштердің таралу аумағын, инфекциялардың табиғи таралу ошағын бақылап отырамыз. Соның арқасында дер кезінде қажетті іс-шаралар қолға алынады.
Былтыр Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы Қазақстанға безгектен (малярия) азат ел деген сертификат бергенін болатын. Мұны үлкен жетістік деп білемін. Өйткені, өткен ғасырдың орта шенінде Қазақстанда малярия станциялары деп аталатын арнайы мекемелер жұмыс істеген. Олар бір ғана безгек мәселесімен айналысқан. Бүгінгі таңда атқарылған жұмыстардан кейін мұндай станцияларға деген қажеттілік жойылды. Қазір біздің елімізде безгек жоқ. Дегенмен біз алдын-алу шараларын тоқтатпаймыз.
Мемлекеттік бағдарламалардың нақты біреуіне тоқталғым келіп отыр. Ол «Ақ Бұлақ» бағдарламасы. «Ақ Бұлақ» ауыр сынға ұшыраған «Ауыз су» бағдарламасының заңды жалғасы. Соған қарамастан, бағдарлама жап-жақсы нәтиже берді.
«Ауыз су» бағдарламасының арқасында 2011 жылдың соңында 350-ден астам елді мекенге сапалы ауыз су жетті. Бүгінгі күні 2 мың 809 елді мекенде сапалы ауыз су бар. Басқаша айтқанда, бір жұтым ауыз суға зәрі елді мекен саны азайды. Санитарлық талаптарға жауап бере алмайтын су құбырлары азайып, сапалы сумен қамту көрсеткіші артты. Бағдарлама іске қосылған кезде сапалы ауыз сумен қамтамасыз етілген ауылдар саны 75% болса, қазір 87 пайызға жуықтады. Судың сапасы химиялық көрсеткіштер бойынша 4,5 есе, микробиологиялық көрсеткіштер бойынша 2,5 есе жақсарды. Және өт қабына тас байлану, холецистит, холангит сынды тағы басқа аурулардың 9 пайызға азаюы ауыз су сапасының жақсаруына байланысты.
Вирусты гепатит сырқаты 2,5 есе, ішеу аурулары 3-4 есе азайды. Мұны да дәл осы бағдарламаның нәтижесі деп есептеймін.
Ал, «Ақ Бұлақ» бағдарламасы алыстағы елді мекендерді орталықтандырылған сумен қамтамасыз етуге бағытталған. Нәтижесінде халық сапасына кепілдік берілген ауыз сумен толық қамтылады. Бұл да қазақстандықтардың денсаулығына оң ықпал етері сөзсіз.
Жалпы алғанда, мұндай бағдарламалар климат өзгерісінің әсерін төмендетіп, халықтың денсаулығын күшейтеді дер едім.
- Біздің білуімізше, Денсаулық сақтау министрлігі қазақстандық денсаулық сақтау жүйесін климат өзгерістеріне бейімдеудың 2012-2015 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары да бекітіліпті. Бұл қандай құжат және жоспар негізінде қандай шаралар қолға алынбақ? Осы туралы нақтырақ айтып берсеңіз.
- Рас, мұндай құжат бар. Жоспар бойынша денсаулық сақтаудың экологиялық жағынан қауіпсіз жүйесін құруға, оның кадрлық және ғылыми әлеуетін нығайтуға, қоршаған орта мен климат өзгерісінің халық денсаулығына кері әсерін болдырмауға бағытталған шаралар атқарылмақ. Жоспарда аталған мәселеге қатысты халықтың түсінігін арттырып, ақпарат тарату көзделген.
Оған қоса, құжат негізінде «нобайлы» медициналық ұйымдардың энергиялық тиімділігін бағалау, медициналық мекемелердің экстремалды ауа-райына төзімділігін сараптау жоспарланып отыр. Жоспар бойынша медициналық қалдықтарды пайдаға асыру, денсаулық сақтау жүйесін климат өзгерістеріне бейімдеуге арналған ғылыми-техникалық бағдарламаларды жүзеге асыру көзделген.
Сонымен қатар, климатқа тәуелді инфекцияларды эпидемиологиялық бақылау жүйесін күшейтуге бағытталған қосымша іс-шаралар қолға алынбақ.
Жалпы, министрлікке үлкен міндеттер жүктеліп отыр. Бірақ, оның бәрін басқа ведомстволармен келісе отырып жүзеге асыру қажеттігін айтқым келеді.
Халықты климат өзгерісі әсерінен қорғау үшін денсаулық сақтау орындары ауыл шаруашылығы, су ресурстары сынды өзге де мекемелермен қоян-қолтық жұмыс істеуі керек.
- Соңғы сұрақ, қарапайым тұрғындар үшін климаттық өзгерістерге бейімделу жолдары бар ма? Оның қарапайым тәсілдері, белгілі бір нұсқаулар бар ма?
- Қазақстан көне заманнан климаты күрт құбылып отыратын мемлекет. Өзге елдермен салыстырғанда мұндай қыста минус 40 градус, жазда плюс 40 градус болады. Бұл әрине, адам ағзасына әсер етпей қоймайды. Сондықтан біздің халқымыз үйренген, қорғану мен бейімделудің белгілі тәсілдерін бұрыннан қолданып келеді.
Қарапайым ғана кеңес: ауа-райы болжамына үнемі құлақ асып, соған сәйкес киініп жүруге тырысқан жөн. Солтүстік аймақтардың тұрғындары қыс мезгілінде тамақтану мәселесіне көңіл бөлгені абзал. Шынығу, қимылдап жұмыс істеудің ағзаға зияны жоқ. Ендеше, салауатты өмір салтын ұстану, зиянды әдеттерден бас тарту, иммунитетті нығайту арқылы табиғаттың жұмбақ мінезіне қарсы тұра аламыз.
Аптап ыстықта жүрек-қан тамыры жүйесі сырқатына, демікпе, қант диабеті сырқатына шалдыққандар, қан қысымы жоғары, салмағы артық адамдар күтінгені дұрыс.
Ондай күндері қарт кісілер мен кішкентай балаларға қамқорлық жасаған дұрыс. Өйткені, аталар мен әжелер, балалар сезімтал келеді. Ыстық күндері оларды ауыз сумен және қажетті дәрі-дермектермен қамтамасыз етуге көңіл бөлген жөн. Ыстық күндері адамдар ағзаның әлсіремеуі үшін сұйықтықты барынша көп ішуі керек.
- Сұхбатыңызға рахмет!
Желтоқсан, 2012
© 2024 "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті
Айдарлар мұрағаты
