Қырғызстан президенті Роза ОТЫНБАЕВА: «АЛДАҒЫ ПРЕЗИДЕНТ САЙЛАУЫНДА БӘКИЕВТІҢ ЖАҚТАСТАРЫ ЕСЕ ҚАЙТАРУҒА ТЫРЫСЫП БАҒУЫ МҮМКІН»

Қырғызстан кезекті саяси таңдау алдында тұр. Толық мерзімге президент сайлау ел азаматтары үшін алдағы даму векторын таңдау десек те болады. Алайда, сарапшылар президенттік науқан елдің іргесін шайқалтып, оны тағы да бірнеше лагерьге бөліп жіберуі мүмкін деген пікірде. Қырғызстан басшысы Роза Отынбаева «Интерфакс-Қазақстан» агенттігіне берген сұхбатында алдағы саяси доданың тамырын басып, елдегі қазіргі ахуал жайлы баяндап берді. Президент кейбір саясаткерлердің «арқасында» елде наразылық буы бұрқ ете қалуы мүмкін екенін де жасырмады.

- Роза Исаққызы, кезекті президент сайлауы да таяп қалды. Президент тағынан үміткер деген негізгі кандидаттарды атап берсеңіз. Бұл науқанда өткір саяси күрес болады деп ойлайсыз ба?

- Президент сайлауы 2010 жылы 7-сәуірдегі төңкерістің жалғасы болмақ. Сайлау өтпелі кезеңге нүкте қойып береді. Біз алғаш билік басына келген кезде өтпелі кезең бір жарым жылға созылуы тиіс деген шешім қабылдадық. Сөйтіп, билікті іргетасынан бастап қайта құрдық. Өтпелі кезең әлі де аяқталған жоқ, ақырғы нүктені президент сайлауы қояды.

Бізге қарсы күштер бір жарым жылдан бері есе қайтарып, билікті қайтарып алуға тырысып бағуда. Бәкиев кланы мен оның отбасы ақтық айқасқа білек сыбана кірісуі де ғажап емес. Бұған менің ешқандай күмәнім жоқ. Бұл олар үшін билікке қайта келудің, есе қайтарудың бірден-бір мүмкіндігі болып табылады. Олар саяси доданың басында төбе көрсете қояды деп ойламаймын. Олар кім-кімге дауыс береді деген тұста шыға келеді. Ақша жеткілікті болғандықтан бәкиевшілдер осы жерде ақшаны судай шашады. Қазіргі сайлаудың мәні осында, оның көрігін қыздыра түсетін де осы жайт.

Қазір Қырғызстан даму жолымен жүре ме, әлде тасада қалып, аймақтық көлемдегі көзқарас ұстана ма деген мәселенің басы қылтияды деп ойлаймын.

Үміткерлерге келетін болсақ, кандидаттарды ұсыну мерзімі әлі аяқталған жоқ. Көбі сайлауға кімнің қатысатынын сырттай бақылап, әліптің артын бағады.

Бәйгеге әзірге саяси партиялар тарапынан ұсынылған үміткерлер ғана қосылып жатыр.

- Жалпы, қанша адам президенттікке бақ сынауы мүмкін? Президенттік амбициясы барлар шамамен 10-12 адамға жетуі мүмкін бе?

- Одан да көп болуы мүмкін. Біздің елде дарақылар көп қой!

- Сіз бәкиевшіл күштер есе қайтаруы мүмкін дедіңіз... Соған қарағанда, сайлауда «лас» саяси технологиялар да пайдаланылуы мүмкін деп есептейсіз ғой?

- Енді ше?! Кандидаттардың саяси көзқарастары мен бағыттары да әртүрлі, оған есе қайтаруды көксейтін бәкиевшілдерді қосыңыз.

Былтырғы парламент сайлауымен салыстырсақ, кейбіреулер сол кезде аймақшылдық мәселесін ойната білді. Тіпті кейбір саясаткерлер 7-сәуір төңкерісін ұйымдастырғандарды сотқа тартамыз, Бәкиевті елге қайтарамыз деген уәде беріпті. Елге танымал партияның оңтүстікте осындай уәде бергенін көзбен көрген мыңдаған куәлер бар.

Бізде «қара технологияның» түрлері де баршылық. Өкінішке орай, олар бізге өзге елдерден келді және саясаткерлерімізді әбден адастырды.

- Қырғызстан осы сайлаудан кейін қайтадан президенттік республикаға айналуы мүмкін бе?

- Кейінірек заңдар бұрмалануы мүмкін. Бірақ, Конституция туралы декретте президент, спикер мен премьер-министрдің қызметтік функциялары 2020 жылға дейін өзгермейтіні қатаң айтылған. Бұрынғы құрылымға қайта оралу үшін бұлтартпас шаралар мен айлалы заңдар қажет. Бірақ ол үшін республиканың даму бағытын күл-талқан етуге тура келеді.

Бұл парламент билікке кім келсе де (ол төңкерісшілдер болсын немесе бәкиевшілер болсын) президенттің өкілеттігін кеңейтуге келісім бермейді. Осы жағын ескерген жөн. Ол өз билігін ешкімге бермейді, бөліспейді. Бұл парламенттің өкілеті күшті. Яғни, президенттік республикаға қайтып оралу үшін осы парламентті жеңу керек деген сөз.

Бұл парламенттің біреулермен ымыраласып, ауыз жаласуы екіталай. Өйткені, парламент жетекшісі де саяси амбициясы жоғары, намысшыл адам. Сондықтан ол жағы қиын болатын шығар...

- Серіктес елдермен президент сайлауына қатысты консультациялар жүргізіліп жатыр ма?

- Иә, консультациялар жүріп жатыр. Бәрі де ресейлік, қазақстандық және өзге де ойыншылармен кездесіп қалуға тырысады. Біз Конституция жөніндегі референдумды ғана өзіміз өткіздік, ешкімнен ақыл сұраған жоқпыз. Шынын айтқанда, өкінішке орай қалғанының бәрі серіктестермен тығыз байланыста өтіп жатыр.

- Сайлау науқанын қаржыландыру мәселесі қалай шешімін тауып жатыр?

- Орталық сайлау комиссиясының хабарлауынша, сайлау 450 млн сомға (10 млн долларға жуық) түседі. Бюджетке енгізілген қаржы бұған жеткіліксіз. Бірақ, мәселені шешеміз, донорлардың көмегіне де сүйенеміз.

- Сайлауға қатысы бар тағы бір жайт – қауіпсіздік мәселесі. Саяси науқан кезінде қауіпсіздік қалай қамтамасыз етілмек? Үміткерлердің саяси тұғырнамалары әр-алуан дедік. Осының түбі наразылық шараларына ұласып, саясаткерлер халықты арандатып, алаңға шығарып жүрмей ме?

- Бір мұның бәрін бастан өткіздік, түрлі акцияларға қарсы тұру жағынан жинақтаған тәжірибеміз де жеткілікті. Дегенмен, сайлау кезінде көтеріліс болмайды деп айта алмаймын. Болады деген дұрыс шығар. Бүгінде біздің қоғамда өзекті мәселе жетіп-артылады. Соның қай-қайсысы да осындай наразылықтың өзегіне айнала алады.

Әрине, сайлаудың тыныш өтуін қамтамасыз ету біздің міндетіміз. Біз парламент сайлауын өткізерде орасан жұмыс атқарғанбыз. Наразылықтың, арандатушылықтың кез-келген түрі болуы мүмкін екенін және одан дағдарып қалатынымызды білдік. Дегенмен біз жағдайды бақылауға алдық.

Алдағы уақытта да сайлау алды науқанына, сайлауға жақсылап қамдануымыз керек. Оның үстіне, тәжірибе де жоқ емес. Халықтың бойында да өзін-өзі қорғау сезімі қалыптасып, нығайып үлгергенін білесіздер. Сайып келгенде, бұл ел тұтастығы, халық бірлігіне қатысты мәселе ғой.

Бізді елдің оңтүстігі мен солтүстігі арасындағы қырғи-қабақтық та алаңдатпай қоймайды. Біздің осал тұсымыз осы. Оны көп адамдар әдейі қоздырып, дамытып, отқа май құя түсуі мүмкін. Оның болашағымызды айқындау нүктесі әлде, алауыздық нүктесі екендігін осы сайлау көрсетіп беруі тиіс.

- Қырғыз БАҚ-ның ақпарына қарағанда, елдің оңтүстігіндегі жағдай күрделі күйінде қалып отыр. Қырғызстанда былтырғыдай ұлтаралық қақтығыстар қайталануы мүмкін бе? Оны болдырмау үшін қандай шаралар қолданып жатырсыздар?

- Өкінішке орай, сайлау бұл мәселені қайтадан ушықтырып жіберетін түрі бар. Өйткені, электорат, соның ішінде өзбек электораты мәселесі тағы да өршелене түседі. Сайлауда жеңіп шыққан жақ оңтүстіктегі осы проблеманы қалай шешу жағын қарастыруы керек. Өзбек электоратының парламент сайлауында дауыс бергенін көрдік. Бірақ, олар таңдаған саяси күштер электораттың қалауын ескерген жоқ. Енді сайлаушылар алданбайды. Қазір олар өз мәселелерін шешетін күшке дауыс береді, Қырғызстандағы этникалық өзбектердің келешегі үшін дауыс береді. Бір жағынан, сайлау осындай рөл атқаруы тиіс. Екінші жағынан, сайлау бұл мәселені ушықтыра түседі және биліктің назарын басқа жаққа аударып әкетеді. Қазір бізде бұл мәселеге қарайтын мұрша жоқ. Егер оны шешетін уақытымыз болса, онымен айналысар едік. Ал, біз болсақ, қайтадан саяси науқанға кірісіп кеттік.

Сайлау мен саясат үнемі бір жерден шыға бермейді.

- Президент сайлауынан кейін қандай рөл атқармақсыз? Немен айналыспақ ойыңыз бар? Қырғызстанда қалып, саяси қызметті жалғастырасыз ба, әлде...?

- Өмірімді Қырғызстаннан басқа жерде елестете алмаймын. Мені біреулермен келісіп алған, бірдеңе бола қалса бас сауғалап қашып кетеді деп жүргендер қатты қателеседі. Мен БҰҰ-да да жұмыс істегенмін. Мен онда өте маңызды да пайдалы тәжірибе жинақтадым. Бірақ, мен өз тағдырымды халықаралық ұйымдармен байланыстырмаймын. Мен Қырғызстанда қаламын. Біз қозғалысты 7-сәуірде бастадық, елге өзгеріс әкелдік. Біз еліміздің алға ілгерілегенін көргіміз келеді. Ұлттық мүддеміз, қауіпсіздік пен елдің әл-ауқатын көтеру мәселелерінің шешілуін қалаймыз. Мен қалған ғұмырымды осы игі іске арнауға дайынмын.

Сайлаудан кейін қандай рөл атқарасыз дегенге келсек, қарбаласқа толы мына өмірде істейтін жұмыс көп қой. Қоғамдық, саяси өмірде белгілі бір рөл атқарып, белсенді қызмет етемін деп ойлаймын. Қырғызстанды дамытуға қатысты өзіміз көтерген идеяларды жүзеге асыруға күшім де, денсаулығым да, тәжірибем мен жігерім де жетеді деп ойлаймын. Бастық болу міндет емес. Экран бар, радио бар, қылқалам бар, солар арқылы мен өзімді таныта аламын.

- Саяси партия құратын ойыңыз жоқ па?

- Жоқ, партия құруым екіталай.

- Жаңа билік келгеннен кейін Қырғызстанның көрші елдермен, серіктес мемлекеттермен қарым-қатынасы өзгере ме? Өзара байланыс векторы ауысуы мүмкін бе?

- Бұл билік басына келген адамға байланысты деп ойлаймын. Бірақ, біз осынша тығыз орналасқан аймақта тұрып жатырмыз және ол күн өткен сайын өзін танытып, әлем елдерінің алдыңғы шебіне шығуға талпыныс жасап келеді. Міне, ЕҚЫҰ да назарын Балқаннан Орталық Азияға аударды. Осыған байланысты қауіпсіздік мәселелерінің де маңызы арта түсуде. Меніңше, Ресей, Қазақстан, Қытай, Өзбекстан сынды жақын көршілерімізбен тығыз байланыс орнатудың маңызы зор. Біз Тәжікстанмен қауіпсіздік мәселесі бойынша қоян-қолтық жұмыс істеп келеміз. Жаңа президент де «қайықтағының жаны бір» екенін түсінуі тиіс деп ойлаймын. Басқа жазғаны осы!

Мемлекеттің жаңа басшысы өмірге шынайы көзқараспен қарайтын, көршілерді таңдау мүмкін еместігін түсінетін адам болады деп ойлаймын.

Біз соңғы жиырма жыл ішінде серіктестік мәселесінде тұрақсыздық танытқан ел емеспіз. Біз Ресеймен де, Қазақстанмен де, Өзбекстанмен де ынтымақтастық орнатып келдік, ашық саясат ұстандық.

Қазақстанға келер болсақ, сіздер бізге жылы қабақ таныттыңыздар және бүкіл аймақта қауіпсіздік болғанын қалайсыздар. Қауіпсіздік болса Қазақстанның Қырғызстан сынды шағын мемлекетке инвестиция салатын қаржысы жеткілікті. Осы уақыт аралығында біз тығыз экономикалық байланыстар орнаттық: бізде жұмыс істеп жатқан Қазақстан банктері көп, қазақстандық инвестицияға қол жеткіздік, бірлескен даму қорын құрдық. Ол Қырғызстан экономикасын дамытуға қомақты мөлшерде инвестиция беруі тиіс. Біздің келер ұрпаққа мұра етіп қалдыратындай маңызды жобаларымыз баршылық.

Біз келешекте гидроэнергетикалық әлеуетімізді арттырып, жаңа электр станцияларын саламыз. Осы жерде, Қазақстанның Қамбар ата ГЭС-не қызығушылық білдіріп отырғанын айта кеткім келеді.

Біздің еліміздегі табиғат қойнауы да пайдалы қазбаларға бай. Ендеше ынтымақтастық келешегі де зор. Ал, банк, қаржы, лизинг және сақтандыру бизнесі жайлы айтпай-ақ қояйын. Бұл жағынан Қазақстан әлдеқашан алға шығып кетті.

Десек те, қазақ инвесторларына артатын кінәміз де жоқ емес. Мысалы, Кадамжай сүрме комбинатын сатып алды, бірақ тиісті мөлшерде инвестиция салынбай отыр. Комбинат тұралап тұр.

«Оңтүстік-қырғыз цемент» комбинаты да толық жұмыс істеп тұрған жоқ.

Біз сіздердің иеліктеріңіздегі өндіріс ошақтарының мүмкіндігін толық пайдаланылғанын қалаймыз. Өйткені, тау-кен саласы мен энергетика біз үшін дамудың негізгі көзі болып табылады.

Біздің ел Қытаймен де шекараласады. Шыңжаң-Ұйғыр автономиялы ауданының келешегі зор екенінен хабарымыз жоқ емес. Осы бес жылдықтың өзінде ШҰАР экономикасы күшті дамып, инвестиция мөлшері де артты.

Бір жағынан Қытай, екінші жағынан Қазақстан біздің экономикалық әл-ауқатымызды жақсартуға көмектесе алады. Ресей де біздің экономикаға қаржы құйып келеді.

- Қазір жағзы демалыс мәселесінің өзектілігі артып отырғаны рас. Қырғыздың інжу-маржаны атанған Ыстық-Көлде демалушылардың басым бөлігі қазақстандықтар екені де жасырын емес. Алайда, былтыр, алдыңғы жылдары қауіпсіздік мәселесі қиындаған кезде онда барудан көпшілік бас тартты. Биылғы жылы жағдай түбегейлі өзгерді және қырғыз билігі демалушылардың қауіпсіздігіне кепіл бола алады деуге бола ма?

- Биылғы маусым жаман басталмаған сияқты, ауа-райы да тамаша, пансионаттар жақсылап дайындалды, демалушыларға көрсетілетін қызмет түрлері де көбейді. Бізге туристер Қазақстан, Ресей мен Өзбекстаннан келеді. Біз олармен жұмыс істеп үйренгенбіз, солардың талғамы мен қалтасына қарай қимылдаймыз.

Қауіпсіздік мәселесінде қиындықтар болғаны рас. Бірақ, біз биылғы маусымда демалушыларға барынша жағдай жасап, олардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге күш салып отырмыз. Бюджетті толықтыруымыз керек, жаз бойы жұмыс істеп, қаржы жинағымыз келеді. Біз құқық қорғау орындарын сол жаққа шоғырландырдық. Бұл мәселені жалпы биліктің барлық тармағы бақылап отыр. Ыстықкөлдіктердің қонақжайлылығы ұсақ-түйек түсініспеушіліктер мен кемшіліктерден басым түседі деп ойлаймын.

Сіздерді алаңдататын қауіпсіздік пен МАИ жұмысы билік тарапынан қатаң бақылауға алынды. Мұның біз үшін де маңызы зор екенін айтқым келеді. Қазақстандықтар Ыстық-Көлге келіп демалғысы келеді, біз осыны тиісінше пайдалана білуіміз керек.

Ең бастысы, бізде тыныштық болса болғаны!

- Сұхбатыңыз үшін рахмет!

Шiлде, 2011 жыл
(C) 2011, "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі.
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті.

Шілде, 2011
© 2024 "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті

Айдарлар мұрағаты