Ауылшаруашылық министрі Ақылбек КҮРІШБАЕВ: “БІЗ БИЫЛ ҚҰРҒАҚШЫЛЫҚ ЗАРДАБЫН ЖЕҢІЛДЕТІП, ОЙДАҒЫДАЙ АСТЫҚ ЖИНАЙ АЛДЫҚ”

Аяқталып қалған 2010 жыл Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешені үшін оңай болмады. Құрғақ ауа-райы салдарынан, әсіресе батыс өңірлерде астықтың біраз бөлігінен айырылдық. Осы себепті Қазақстанның бірқатар облыстарында біраз уақыт азық-түліктің негізгі түрлеріне баға күрт қымбаттағаны байқалды. Ведомствоның осы қиын-қыстау кездегі жұмысы туралы, сондай-ақ Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешенін дамыту келешегі туралы Ауылшаруашылық министрі Ақылбек Күрішбаев “Интерфакс-Қазақстан” агенттігімен болған сұхбатында баяндап берді.

- Ақылбек Қажығұлұлы, диһандар үшін күрделі болған осы кезеңде еліміздің агроөнеркәсіптік кешені қалай жұмыс атқарды? Ауа-райының қолайсыздығына қарамастан, негізгі дәнді-дақылдарды жинау жоспарын орындау мүмкін болды ма?

- Аяқталып отырған жыл ауыл шаруашылық өнімін өндірушілер үшін өте ауыр болғанын білесіздер. Биылғы жылғы құрғақшылық астық өсіруге кері әсерін тигізді. Ауа райын болжау қызметінің мәліметіне сәйкес, батыс, солтүстік-батыс және орталық өңірлердің жекелеген аудандарында егіс науқаны кезеңінде жауын-шашын тапшы болды.

Бірақ қатты құрғақшылыққа қарамастан, фермерлер ішкі тұтыну үшін де, экспорт үшін де астық түсімін қамтамасыз ете алды.

Көршілермен салыстырғанда, бізде астық жағдайы жақсырақ болды. Алайда, жауын көбірек жауғанда, түсім де көбірек болар еді. Астықтың осындай бағасы жағдайында көптеген фермерлер аяғынан тік тұруға мүмкіндік алған болар еді. Біз Жер ана берген астықты жинадық деуге де болады. Мұнда ылғалсақтағыш технологияларды да айта кеткен жөн. Оларды пайдалану бір гектар егістік жерге демеуқаржы төлеу арқылы жүргізілді.

Ылғалсақтағыш технологияларды пайдалану, ауылшаруашылық өндірушілерді айналым қаражатпен, жанар-жағармаймен және өзге де материалдармен қамтамасыз ету шараларын қабылдау нәтижесінде құрғақшылықтың кері әсерін біршама азайтып, осы жыл үшін ауыз толтырарлықтай астық түсімін алу мүмкін болды.

Өзге дақылдарға келсек, майлы дақылдардың күтілетін жиынтық түсімі шамамен 800 мың тонна, көкөніс пен бақша өсімдіктері – 3,4 млн тонна, қант қызылшасы – 340 мың тонна, картоп – 2,5 млн тоннаны құрайды. Майлы дақылдар өндірісінің күтілетін мөлшері 2009 жылдың деңгейінен 14%-ға, бақша өнімдері – 3%-ға, қант қызылшасы – 87,5%-ға асып түседі.

Мал шаруашылығы өнім өндірудің тұрақты қарқынымен сипатталады. Мәселен, жыл басынан бергі кезеңде мал мен құс саны 2%-ға, таза салмақтағы ет өндірісінің көлемі 3,3%-ға, сүт – 1,4%-ға, жұмыртқа – 13,7%-ға өсті.

Тағам өнеркәсібі өнімдерінің өндіріс көлемі айтарлықтай қарқынмен артуда. Атап айтқанда, тағам өнімдерінің өндіріс көлемі биылғы жылдың 11 айы ішінде 609,3 млрд теңгені құрады, бұл өткен жылдың сәйкес мерзімімен салыстырғанда 13,8%-ға артық.

- Қазақстанның астық рыногының қазіргі жағдайы туралы айтып берсеңіз. Елде қазір оның қанша мөлшері бар, ол ішкі қажеттілікті қамтамасыз етуге жеткілікті ме? Астық экспорты бойынша болжамдық көрсеткіштер қандай?

- Облыс әкімдерінің алдын ала мәліметтері бойынша, биылғы жылғы астық түсімінің бункерлік салмақтағы жалпы көлемі 13,9 млн тоннаны құрайды. Астықтың жалпы түсімі бойынша қорытынды мәліметтерді кейінірек статистикалық агенттік ұсынады.

Есеп бойынша, өткен жылдардың қалдығын есепке алғанда, жиналған астық көлемі еліміздің ішкі қажеттілігін қамтамасыз етуге және экспорттық әлеуетті 7 млн тоннаға дейін жеткізуге жеткілікті.

Үстіміздегі жылдың басынан бастап 2010 жылдың 1 желтоқсанына шаққанда, ұнды астық эквивалентімен есепке алғанда 8,1 млн тоннадан астам астық экспортқа шығарылды, оның ішінде жаңа астық түсімінен – 3,6 млн тонна.

Күнтізбелік мөлшер қорытындысы бойынша ұнды қоса есептегенде, астық экспортының көлемі 8,8 млн тонна деңгейде күтілуде, бұл 2009 жылдың деңгейінен 2 млн тоннаға немесе 29,4%-ға артық.

Статистикалық агенттік мәліметіне сәйкес, биылғы жылдың 1 желтоқсанына шаққанда, елдегі бар астық 10,6 млн тоннаны құрайды, бұл жаңа астық түсіміне дейін елдің ішкі қажеттілігін қамтамасыз етуге және жоғарыда айтылған экспорттық әлеуетті қамтамасыз етуге жеткілікті.

- Сіз қалай ойлайсыз, келесі жылы астықтың әлемдік бағасы арта ма, әлде төмендей ме? Бұл қазақстандық астыққа қалай әсер етеді?

- АҚШ-тың Ауылшаруашылық министрлігінің мәліметіне сәйкес, биылғы жылдың 2 желтоқсанына шаққанда Чикаго тауар биржасындағы (СВОТ) азық-түлік бидайының бір тоннасының бағасы 260 АҚШ долларын, Париж тауар биржасында (MATIF) – 309 АҚШ долларын құрайды немесе мамыр айындағы деңгейге қарағанда, сәйкесінше 70 және 130 долларға жоғары.

Қолма-қол рынокта бір тонна американдық жұмсақ қызыл дәнді күздік бидайдың (SRW) бағасы (СРТ-Мексика шығанағы шарттарымен) 299 АҚШ долларын құрады немесе өткен аптамен салыстырғанда 26 АҚШ долларына ұлғайды, француздық ұн тартатын бидай бағасы (СРТ-Руан шарттарымен) – 295,2 АҚШ долларын құрайды немесе 17 АҚШ долларына өсті. Қара теңіз порттарында FOB шарттарымен азық-түліктік бидай бағасы бір тонна үшін 290 долларды құрады.

Біздің отандық рынокта да астық бағасы өскені байқалады. Осыған байланысты, сондай-ақ өндіріс көлемінің төмендеуі мен әлемде бидайды пайдалану көлемінің артуын ескерсек, әлемде және Қазақстанда да астық бағасының таяуда астық бағасы төмендей қоймайтынын болжамдауға болады.

- Қазақстан отандық астықты өткізудің жаңа бағыттарын қарастырып жатыр ма?

- Биылғы маркетинг жылында қазақстандық астықты және оның өнімдерін эскпортқа ілгерлету, оларды өткізетін рыноктарды кеңейту үшін қолайлы жағдайлар бар екені айта кету керек. Халықаралық астық кеңесінің мәліметі бойынша, 2010-2011 жылдары бидай өндірісінің көлемі 644 млн тонна деңгейде болжануда, бұл өткен маусымдағыдан 33 млн тоннаға кем. Былтырғы маркетинг жылындағы деңгейге шаққандағы бидайды тұтыну көлемі 9 млн тоннаға артып, қор 15 млн тоннаға азаяды деп күтілуде.

Сонымен қатар, Ресей Федерациясының құрғақшылық пен астық өндірісінің азаю болжамы салдарынан 2011 жылдың 30 маусымына дейін астық экспортына тыйым салуды, сондай-ақ Украинада астық экспортын квоталауды енгізуі ресейлік және украиндық астықтың дәстүрлі импорттаушылары, оның ішінде Египет, Иран секілді ірі әлемдік импорттаушылардың қазақстандық астыққа ден қоюға мәжбүр болуына ықпал етеді. Қазақстандық астыққа сұраныстың артуы нәтижесінде республиканың мәлімделген экспорттық әлеуетін толық жүзеге асыру үшін қажетті алғышарттар туындауда.

Келешекке есептелген жаңа өткізу рыноктарына келер болсақ, биылғы жылдан бастап Қытай рыногына астық жеткізу жұмысы басталды. Қытай аумағы арқылы Оңтүстік Кореяға және Оңтүстік-Шығыс Азияның басқа елдеріне астық тасымалдау мәселесі қаралуда.

Қытай бағытында қазақстандық астық экспорттау инфрақұрылымын құру және дамыту үшін “Азық-түлік корпорациясы” 2011-2013 жылдары “Қытаймен шекарада темір жол астық терминалын салу” инвестициялық жобасын жүзеге асыруды жоспарлауда.

- Үкімет астық экспортын лицензиялауды алып тастау туралы мәселе талқылады. Бұл қашан және қалай жүргізілетінін нақтырақ айтып берсеңіз.

- Үкімет тапсырмаларына сәйкес, Экономикалық дамыту және сауда министрлігі “Қазақстан Республикасының рұқсат беру жүйесін жетілдіру мәселелері жөніндегі кейбір заң актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы” заң жобасын әзірледі. Қазір ол мәжілістің қарауында жатыр.

Заң жобасында лицензиялау түрлері тізімінен астықты экспортқа шығару қызметін лицензиялауды алып тастау қаралған.

- Сіздің ведомствоңыз “ҚазАгро” ұлттық холдингімен бірге соңғы уақытта мал шаруашылығы саласын дамыту мәселесіне үлкен көңіл бөлуде. Бұл саланы көтеру үшін және оның ішінде етке жіберілетін мал шаруашылығы үшін қандай тәсілдер қолданылмақ?

- Республикада мал шаруашылығы экономиканың аграрлық секторының негізгі салаларының бірі болып табылады. Шөбі шүйгін мал жайылымдары мен қолайлы климаттық жағдайлар мал шаруашылығын дамыту үшін жақсы негіз құрады. Мал шаруашылығы саласында заңдық негізге сәйкес мемлекеттік саясатты жүзеге асыру, сондай-ақ саланы дамыту жөнінде қабылданған бірқатар бағдарламалар нәтижесінде мал мен құс санының, мал шаруашылық өнімі өндірісінің тұрақты өсімі, мал мен құс өнімділігінің артқаны, мал өсірудің жақсарғаны байқалады.

Соңғы он жылда ірі қара мал басы орта есеппен алғанда, жыл сайын 5%-ға артады. Егер 2000 жылы шаруашылықтың барлық санаттарында ірі қара мал басы жыл соңына шаққанда 4106,6 мыңды құраса, 2010 жылы 6160,0 мың басты құрайды.

Бүгінгі таңда ірі қара малдың 82%-ға жуығы жеке мал шаруашылығында шоғырланған. Сонымен қатар, жеке мал шаруашылықтары бірқатар себептерге байланысты, оның ішінде өндірісті ұйымдастыру технологиясының болмауынан, бүгінгі таңда мал шаруашылығын дамытудың негізгі алғышарты - сапасы жағынан бәсекеге қабілетті мал өнімдерін өндіру мәселесін толық шеше алмай отыр. Осы орайда экспортқа және қомақты ішкі алып-сатуға бағытталған орта және ірі тауарлық өндірістер құру балама болып табылады. Олар елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету жүйесінің тұрақтылығын, отандық өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға және ішкі жән сыртқы рынокта сату көлемін ұлғайтуға, сондай-ақ, азық-түлік импортының деңгейін төмендетуге ықпал етпек.

Мал шаруашылығы саласын көтеру үшін, ең алдымен, мықты жем-шөп базасын құру проблемасын шешу қажет. Дәл осы мәселенің шешілмеуінен кезінде көптеген батыл жобалар сәтсіз аяқталды. Қазірдің өзінде де осы себептен біздің малдың генетикалық әлеуеті толық ашылмайды. Мұнда толық кешен қажет, яғни өсімдік шаруашылығы саласын әртараптандыру есебінен жем-шөп проблемасын шешіп алу қажет.

Әсіресе малдың генетикалық әлеуетін арттыру бойынша үлкен міндеттер тұр. Біріншіден, малдың генетикалық әлеуетін арттырумен жұмыс жүргізу керек. Мұнда мемлекеттік реттеу тетігін күшейту есебінен қысқа мерзім аралығында малдың генетикалық әлеуетін арттырып, малды шоғырландыра алған озық елдердің тәжірибелеріне жүгіну қажет. Осы тәжірибені ескере отырып, біз бүгінгі таңда жетекші шетелдік ғалымдарды тарта отырып, аграрлық ғылымның мұрындық болуымен мал шаруашылығында ауқымды селекция бағдарламасын жүзеге асыра бастадық. Бүгінгі таңда ауқымды селекцияға малмен шұғылданатын 850 шаруашылық қатысады.

Екіншіден, бізге малдың генетикалық әлеуетін арттыру үрдісін барынша жеделдету қажет. Бұл үшін бір жағынан асыл тұқымды мал импорттау қажет болса, екінші жағынан жедел мал өсіру биотехнологиялық әдістерді практикаға кеңінен енгізу қажет. Үшіншіден, қомақты қаржыға сатып алынған малдар қажетті материалдық-техникалық және жем-шөп базасы бар асыл тұқымды мал шаруашылықтарының желісінде шоғырланып, малды кемінде үшінші ұрпаққа дейін көбейту қажет. Төртіншіден, сатып алу халықаралық тендер жариялаумен ашық өткізілуі тиіс. Бұл мәміленің ашықтығын қамтамасзы етеді, сатып алынатын мал бағасына байланысты барлық мәселелерді шешеді, ал малды таңдауды біздің селекционерлер мен мамандар барып жүргізуі қажет.

Малды еліміздің асыл тұқымды шаруашылық желісінің қажеттілігін ескерместен, жаппай әкелу қымбат асыл тұқымды мал бірінші ұрпақтан кейін-ақ етке жіберілуіне әкеп соқтыруы мүмкін. Басқаша айтқанда, алдымен бізге асыл тұқымды импорттық мал есебінен біздің тұқымдық желі қуаттылығын арттырып, өзіміздің тұқымдық “конвейерімізді” құрғаннан кейін көрші рыноктарды жаулап алумен белсенді айналыса бастау қажет.

Айтпақшы, Беларус елінде малды халықаралық тендер өткізіп, селекциялық жұмыс үшін таза тұқымды малды алдын ала іріктеуден кейін әкеледі. Олар асыл тұқымды мал қорын құру үшін екі жыл ішінде 5 мыңнан аспайтын мал басын әкелуді көздеуде.

- Таяуда Қазақстанның аграрлық өнеркәсібін субсидиялау арттырыла ма, егер арттырылса, қаншалықты болмақ?

- Мұнда ауылшаруашылық саласына демеуқаржы бөлу туралы бірқатар бағдарламаларға әкімшілік ету жергілікті атқару органдарына берілгенін айтқым келеді. Олар бұдан былай субсидиялау бағдарламасы шеңберінде қаржыны қайта бөлуді өздігінен орындайды, бұл субсидиялаудың нақты бағытының қажеттілігіне жедел қарекет етуге және демеуқаржы төлеу мәселесін жедел шешуге мүмкіндік береді. Яғни, мұнда бұрынғыдай республикалық деңгейде шешім қабылдау қажеттігінен арылтады.

Жалпы алғанда, келесі жылға субсидиялаудың барлық бағыттары бойынша аграрлық өнеркәсіпке 58 млр теңгеден астам қаржы бағытталады немесе арттыру 2010 жылмен салыстырғанда шамамен 13,6 млрд теңгені құрайды.

Тұқым шаруашылығын қолдау бағдарламасы бойынша демеуқаржы көлемі 2,2 млрд теңгені құрайды немесе 108 млн теңгеден астам мөлшерге арттырылады. Асыл тұқымды мал шаруашылығына демеуқаржы 740,4 млн теңгеге арттырылып, шамамен 4,2 млрд теңгені құрайды. Мал шаруашылығы өнімдерінің өнімділігі мен сарасын арттыруға демеуқаржы көлемі 76 млн теңгеге арттырылып, 13,1 млрд теңгені құрайды.

Субсидиялау бағдарламасы бойынша несие бойынша сыйақылар мөлшерін бұрынғыдай, яғни 5 млрд теңге мөлшерде қалдыру туралы шешім қабылданды. Жергілікті деңгейде басқаруға берілген бағдарламалар бойынша құзырлы органдар облыс мұқтаждығына қарай демеуқаржының қажетті көлемін төлеу туралы шешімді өздігінен қабылайды.

Елдің агроөнеркәсіптік кешенін дамыту мақсатында үкімет 2014 жылға дейін агроөнеркәсіптік кешенді дамыту бағдарламасын қабылдады. Онда Қазақстанның аграрлық кешеніне инвестициялар көлемін арттыру бойынша бірқатар нақты шаралар қаралды.

Сонымен қатар, “ҚазАгро” ұлттық холдингі инвестициялық жобаларды жүзеге асыруды жалғастырды. Қазіргі таңда жалпы құны 93,3 млрд теңгенің 85 инвестициялық жобасы қаржыландырылуда. Он бір айдың қорытындысы бойынша 1569 тұрақты жұмыс орнын құрумен 29 млрд теңгенден астам жалпы соманың 32 жобасы іске қосылды.

Қазірдің өзінде, іске қосылған инвестициялық жобалар елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету және агроөнеркәсіптік кешен өнімдерін арттыру бойынша оң нәтиже көрсетуде. Ал, қаржыландырылып отырған қалған жобалар іске қосылса, жетістіктер арта түспек.

- Сұхбатыңызға рахмет!

Желтоқсан, 2010 жыл
(C) 2009, "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі.
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті.

Желтоқсан, 2010
© 2024 "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті

Айдарлар мұрағаты