«Қазақстан инжиниринг» АҚ президенті Марат МҰХАМЕДИЯРОВ: ҚАЗАҚСТАНДА ҚОРҒАНЫС ӨНЕРКӘСІБІН ДАМЫТУҒА ТОЛЫҚ ЖАҒДАЙ ЖАСАЛҒАН

Қазақстан алдағы уақытта елді ауқымды индустриаландыру шарасы шеңберінде отандық қорғаныс өнеркәсібі кешенін мемлекеттік қолдау мен реттеу саясатын жүргізбек. «Қазақстан инжириниг» ұлттық компаниясы» АҚ-ның президенті Марат Мұхамедияров «Интерфакс-Қазақстан» агенттігіне берген сұхбатында қорғаныс өнеркәсібін дамыту келешегі жөнінде әңгімелеп берді.

- Марат Елжас ұлы, мемлекет басшысы халыққа арнаған биылғы жолдауында Қазақстанның 2020 жылға дейінгі даму стратегиясының негізгі бағыттарын айқындап берді. Оның бірі – мемлекеттік жеделдетілген индустриалды-инновациялық даму бағдарламасы. Сіздің компания осы бағдарламаны іске асыруға қандай үлес қоспақ?

- Компания Қазақстанның жеделдетілген индустриалды-инновациялық бағдарламасына тікелей үлес қосады десем болады. Бүгінде машина жасау зауыттары, инжинирингтік орталықтар (соның ішінде шетелдік үлесі бар компаниялар) сынды он жеті өндірістік кәсіпорын бар.

Біздің компанияның машина жасау саласындағы кәсіпорындардың басын қосатын холдинг. Біз негізінен мұнай-газ, темір жол, энергетика, ауыл шаруашылығы, қорғаныс пен экономиканың басқа да салаларына қажетті өнімдер өндіреміз. Компания ғылымды қажет ететін өнімдерді жасау бағытындағы ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды атқарады, оған қоса біз кешенді инжинирингтік қызмет көрсетеміз.

- «Қазинжиниринг» 2009 жылғы өнімнің 30%-ға жуығын экспортқа шығаруды жоспарлаған болатын. Жоспар орындалды ма, ал 2010 жылға белгіленген жоспар қандай?

- Алдын-ала деректерге сүйенсек, компания шығаратын қорғаныс өнімдерінің 60%-дан астамы, ал өндірістік тұрғыдан алғанда жалпы өнімнің 15 пайыздан астамы экспортталды. Бұл экспорт көлемінің артуына емес, қорғаныс саласындағы мемлекеттік тапсырыстың азаюына байланысты болып отыр. Былайша айтқанда, дағдарыс ықпал етті.

2010 жылдың жоспары әлі толық бекітілмеді. Өйткені, бүгінгі күнге дейін қорғаныс саласындағы мемлекеттік тапсырыс қалыптасып болған жоқ. Дегенмен, біз әскери және қосарлы мақсатта пайдаланылатын өнім көлемін 50-60%-ға арттыруды жоспарлап отырмыз. Соның есебінен экспорт мөлшері де артуы тиіс.

Бұрынғы КСРО дәуірінде Қазақстанда салынған кәсіпорындардың басым бөлігі әскери-теңіз өнімдерін өндіруге негізделген. Қазір де бұл өнімдер біздегі экспорттың басым бөлігін құрайды. Оған қоса авиация бұйымдары, авиақұрылыс пен ТМД мемлекеттеріндегі (Ресей, Украина, Белоруссия, Өзбекстан) авиажөндеу кәсіпорындарына арналған тораптар мен агрегаттардың бірнеше ондаған түрін экспортқа шығарамыз.

- Былтыр сәуір айында премьер-министр Кәрім Мәсімов «Қазинжиниринг» қызметін сынға алған болатын. Дәлірек айтсақ, ол Қорғаныс министрлігі, Индустрия және сауда министрлігі мен компанияның отандық қорғаныс өнеркәсібін дамыту бағытындағы іс-шараларды келісіп алмайтынына наразылық білдірген-ді. Компанияның әр жылдары жоспарлаған жобаларының көбі қағаз жүзінде қалғаны да рас...

- Қорғаныс өнеркәсібі кешені көптеген мемлекеттерде экономиканың локомотиві саналады. Бұл сала дамыса жалпы мемлекеттің дамуына, оның қауіпсіздігі мен халықаралық қоғамдастық алдындағы беделіне айтарлықтай әсер етеді. Әлемнің дамыған елдері осы қорғаныс өнеркәсібін дамыту арқылы алдыңғы қатарлы технологияларға, іргелі және қолданбалы ғылымдарға, элементтік базаға әжептәуір инвестиция салып, олардың дамуына серпін береді.

Отандық қорғаныс өнеркәсібі кешенінде бүгінгі таңда қарулы күштер мен өзге де күштік құрылымдарға арналған өнім мен оған деген сұраныс теңгерілмеген, еңбек өнімділігі төмен, негізгі қордың тозығы жеткен, кәсіпорын базасы техникалық және технологиялық жағынан әбден тозған. Олардың негізгі бөлігі жекелеген қару түрлері мен әскери техниканы жөндеумен және күрделі жөндеумен айналысады. Алайда, оған да тапсырыс жүйелі түрде түсе бермейді. Ішкі сұраныс болмағандықтан толыққанды қару-жарақ пен әскери техника өндірісі жоқ. Қорғаныс саласына бөлінетін бюджет қаржысының басым бөлігі отандық қорғаныс өнеркәсібін «айналып» өтеді.

Қорғаныс өнеркәсібін қаржылық қолдау мен мемлекеттік реттеу бағытындағы өнеркәсіптік саясат тиімсіз болғандықтан саладағы дағдарысты еңсеруге мүмкіндік бермейді. Екіншіден, әлемдік қорғаныс өнеркәсібінің даму жолын зерделейтін болсақ, қорғаныс өнеркәсібі кешеніндегі проблемалардың нақты «нарықтық» шешімі жоқ екенін көреміз.

Дегенмен соңғы кезде Қазақстанда саланы дамытуға жіті көңіл бөліне бастағанын айта кеткім келеді.

Президенттің 2009 жылы мамыр айында «Нұр Отан» партиясының ХІІ съезінде берген тапсырмасы бойынша, қарулы күштерді технологиялық жағынан жетілдіру және әскери техниканы дамыту жөнінде арнайы бағдарлама әзірленуде. 2009 жылдың маусымында қорғаныс өнеркәсібі мәселелері жөніндегі комиссия құрамы жаңартылды, оны премьер-министр басқаратын болды.

Сол жылы шілде айында Индустрия және сауда министрлігінде Қорғаныс өнеркәсібі және әскери-техникалық ынтымақтастық департаменті құрылған болатын.

- «Қазинжиниринг» компаниясының Индустрия және сауда министрлігінің басқаруына берілгеніне көп болған жоқ. Үкіметтің мұндай шешім қабылдауына не түрткі болды?Енді холдингке кіретін компаниялар қандай бағытта дамытылады?

- Бұл шешім индустриалды-инновациялық саясатты жүзеге асыруда министрліктің рөлін арттыру мақсатында қабылданды.

Компания қызметі бұрынғыша холдинг құрамындағы еншілес және тәуелді ұйымдардағы техникалық қайта жарақтандыру арқылы өндірісті әртараптандыру және тұрақты дамытып, жетілдіруге негізделген.

Акция пакеті «Самұрық-Қазына» қорының еншісінде қалды. Қазір компаниядағы кәсіпорындар тобы біртұтас сатып алу ережесі негізінде жұмыс істейді. Мұның бәрі машина жасау саласын жүйелі түрде дамытуға, сөйтіп 2009 жылы өндірілген өнім көлемін 30% арттыруға мүмкіндік берді.

-Сіздің компанияға кіретін «ЗИКСТО», «ПЗТМ», «Зенит», «Семей Инжиниринг» сынды кәсіпорындар қалай және қай бағытта дамиды?

- Біз компания ішінде қайта құрылымдау жұмыстарын жүргізуді жоспарлап отырмыз. Оның негізінде бірнеше құрылымдар жасақталады. Мәселен, тиісті салада өнім шығаратын кәсіпорындарды біріктіріп, жаңа өндіріс орындарын салу арқылы қорғаныс дивизионын құрамыз. Осындай бағыттар бойынша бірнеше бөлімше құру жоспарда бар.

Мәселен, «ПЗТМ» АҚ мен «Семей инжиниринг» АҚ жерүсті қарулары жүйесі дивизионына, «Оралдағы «Зенит» зауыты» АҚ кеме жасау дивизионына, «ЗИКСТО» АҚ оқ-дәрі өндіретін дивизионға кіреді.

Аталған кәсіпорындар базасында тиісті сервис орталықтары құрылады. Олар әскери техниканы пайдалану, жөндеу мен жетілдіру бағытында қызмет көрсетеді.

Сондай-ақ, тұжырымдама бойынша компанияда әскери техника жасау және енгізу орталықтары мен зертханалар ашу көзделген.

Біз салаға шетелдік жетекші инвесторларды тартып, еліміздегі жетекші салалармен, жоғарғы оқу орындарымен және академиялық ұйымдармен өзара байланысты жақсартуды, отандық ғалымдар мен инженер мамандарды қорғаныс өнеркәсібі кешенін дамытуға жұмылдыруды көздейміз.

Сонымен қатар, қару-жарақты басқарудың біртұтас орталығы құрылды.

- «Қазинжиниринг» АҚ «С.М.Киров атындағы машина жасау зауыты» базасында озық үлгідегі әскери жүйелер өндіру жоспары туралы жариялаған болатын. Негізінен «машинажасау саласында ғылымды қажет ететін және экспортқа шығарылатын өнімдерді» шығару туралы айтылған-ды. Осы жоба туралы нақтырақ айтсаңыз. Оның мерзімі, құны, қанша жұмыс орны ашылады дегендей...

- Мұны жасау үшін кем дегенде негізгі деген үш алғышарт қажет (олар бір-бірімен тығыз байланысты): инновациялық өнім жасауға кәсіпорынның техникалық және технологиялық мүмкіндігі болуы керек, өнімге тапсырыс беруші мен тиісті деңгейде қаржыландырылуы тиіс.

«С.М.Киров атындағы машина жасау зауыты» АҚ тәжірибелік-конструкторлық жұмыстармен айналысады. Бұған кәсіпорынның шетелдік тапсырыс берушімен бірге теңізасты қаруының заманауи үлгісін жасауға қатысуы, сондай-ақ зауытта бұрын шығарылған қаруды жетілдіру туралы халықаралық байқауда жеңіске жетуі дәлел. Кәсіпорынның тәп-тәуір идеялары мен дайындамалары да бар. Бірақ сұраныс болмаған соң мұндай жұмыстардың жыл өткен сайын маңызы жойылып барады.

Қазіргі кезде отандық тапсырыс берушілер зауытта әзірленіп, шығарылатын өнімдерге қызығушылық танытып отырған жоқ. Оның үстіне күштік құрылымдардың бюджетінде әскери техника саласындағы ғылыми зерттеулер мен дайындамаларға қаржы қарастырылмаған. Шетелдік тапсырыс берушілерді қызықтыру үшін жарнаманы күшейтіп, халықаралық көрмелерге қатысу қажет. Ол үшін көрмеге шығарылатын материалдар мен өнім үлгілерін жасау керек. Бұған кәсіпорынның қаржысы жетпейді. Ғылыми зерттеу жұмыстарының қаржыландырылмауы мен айналыстағы ақшаның аздығы кәсіпорынның негізгі қаржысын, ғылыми-эксперименталдық базасын түбегейлі жетілдіріп, инновациялық технологияларды енгізуге, жаңа өнім өндірісін игеруге мүмкіндік бермейді.

Батыстағы жетекші мемлекеттерде жоғарытехнологиялы әскери өнімді экспорттайтын әскери-өнеркәсіп корпорациялары жан-жақты қолдауға сүйенеді және оларға ұзақ мерзімге жеңілдікпен несие беріледі. Ал, Қазақстан бұл мәселені енді ғана қарастырып жатыр. Отандық банк секторы жоғары технологиялы өнімдерді шығаратын компанияларға, жалпы кез-келген қорғаныс кәсіпорнына тиімді пайыздық мөлшерлемемен ұзақ уақытқа несие беруге жүрексініп отыр.

- Кезінде «Қазинжиниринг» патрон шығаратын зауыт салуды жоспарлаған-ды...

- Біз бұл жобадан әлі де бас тартқан жоқпыз. Бірнеше шетелдік компания ұсыныс та жасады, қазір сол ұсыныстарды жан-жақты қарап жатырмыз.

Бұл мәселені шешуге кедергі келтіріп отырған жайттар да бар. Мәселен, күштік құрылымдардың оқ-дәріге деген жылдық сұранысы болмашы ғана. Кейбір деректерге қарағанда, ол бірнеше ондаған мың дананы ғана құрайды және оған да ешқандай кепілдік жоқ. Экспорттық мүмкіндіктерді есептеу жағы да қиындық туғызады. Нәтижесінде, зауыт құрылысы жобасына салынған қаржы ең кемі 10 жылда ғана өзін-өзі ақтайды. Яғни, қауіп күшті, патрон өндірісі табысы жоқ сала болып шыға келуі де әбден мүмкін. Оған қоса, бұл саладағы бірде-бір жобаның технологиялық циклы толық болмайтынын да ескеру қажет. Сондықтан қосалқы бөлшектердің бір бөлігін шетелдерден сатып алуға тура келеді.

Бұл жерде саяси шешім қабылдау қажет: отандық оқ-дәрі өндірісі қажет пе, жоқ па? Содан соң атыс қаруына оқ-дәрі шығаратын зауыт құрылысын арнайы бағдарлама жоспарына енгізу керек.

- Thales Kazakhstan Engineering қазақ-француз бірлескен кәсіпорнын (БК) құру мәселесі не болып жатыр? Ол қандай өнім шығарады?

- Әзірге Қазақстан мен Франция арасында нормативтік-құқықтық базаны бекіту бағытында жұмыс жүріп жатыр.

Бірлескен кәсіпорын негізінен Қазақстан Қарулы күштеріне қажетті тактикалық буындағы (УКВ және КВ диапазондары) радиобайланыс құралдарын шығарумен айналысады. Кейін бұл өнімдер ҰҚКҰ мемлекеттерінің аймақтық рыногына шығарылуы мүмкін. Жоспар бойынша, 2010 жылдың соңында алғашқы тәжірибелік радиостанция партиясы дайын болуы тиіс.

Жалпы, бірлескен кәсіпорын отандық электронды өнеркәсіп саласын дамытуға негіз болады және мемлекет басшысының экономиканы әртараптандыру жөніндегі тапсырмаларын жүзеге асырып қана қоймай, алдағы уақытта республика Қарулы күштерін шетелдік компаниялардан тәуелсіз етеді.

- Өткен жылы «КАМАЗ-Инжиниринг» БК-ның конвейерлері бірнеше ай тоқтап қалған болатын. Қазір зауыттың жағдайы қалай?

- Шынында, соңғы кезде «КАМАЗ-Инжиниринг» жұмысы Ресейдегі сияқты тоқтап тұрды. Бірақ, қазір жағдай түзеліп келеді. Біз Ресей, Белоруссиямен құрған Кеден одағына үлкен үміт артып отырмыз. Бұл биылғы жылы өндіріс көлемін біршама арттыруға мүмкіндік береді деген үмітіміз бар. Өйткені, дәл осы автокөлік өндірісі жаңа кедендік баждан айтарлықтай табыс табатын саланың бірі.

- Сұхбатыңызға рахмет! Іске сәт!

Наурыз, 2010 жыл
(C) 2009, "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі.
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті.

Наурыз, 2010
© 2024 "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті

Айдарлар мұрағаты