Еуразиялық экономикалық комиссияның сауда жөніндегі министрі Вероника НИКИШИНА:
БІЗ ЕУРАЗИЯЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ОДАҚПЕН ЕРКІН САУДА ТУРАЛЫ КЕЗЕКТІ КЕЛІСІМГЕ ДАЙЫНДЫҚ ЖҮРГІЗІП ЖАТЫРМЫЗ
Еуразиялық экономикалық одақ үшінші елдермен ынтымақтастықты одан әрі нығайтуын жалғастыруда. Вьетнаммен арада 2015 жылы еркін сауда аумағын құрудың алғашқы тәжірибесі жақсы болды да, одақтағы елдерді бұл бағытта белсенді жұмыс істеуге итермеледі. Соның нәтижесінде XI Астаналық экономикалық форум аясында Иранмен арада еркін сауда аумағын құруға бағдарланған уақытша келісімге және Қытаймен арада сауда-экономикалық ынтымақтастық туралы келісімге қол қойылды. Қол қойылған құжаттардың интеграциялық бірлестікке ықпалы мен пайдасы жайында "Интерфакс-Қазақстанға" Еуразиялық экономикалық комиссия алқасының сауда жөніндегі мүшесі (министр) Вероника НИКИШИНА әңгімелеп берді.
– Астаналық экономикалық форум аясында Иранмен арада еркін сауда аумағын құруға бағдарланған уақытша келісімге қол қойылды.Оған өткен көктемде қол қою көзделген еді, алайда бұл мәселе созылып кетті. Шешімі табылмаған проблемалар қалды ма, әлде тараптар барлық мәселе бойынша келісе алды ма? Біз (ЕАЭО, оның ішінде Қазақстан) үшін қандай тауарлар қызығушылық туғызады, Иран қандай тауарларға мүдделі? Тауар айналымына қатысты алғашқы жылдан не күтесіз, орташа мерзімді және ұзақ мерзімді келешектегі жағдай қандай болмақ?
– Жалпы, бір жол бойы жүргізілген келіссөздердің қарқыны жоғары болды. Соңғы жарты жылда біз жекелеген мәселелер бойынша өзара тиімді болатын шешімдерді іздедік. Келісімдердің қорытынды пакеті бойынша келісімге келу үшін ЕАЭО елдерінде мемлекетаралық процедураларды аяқтауға да біраз уақыт керек болды. Келісімде қамтылған тауарлардың шектеулі екендігіне қарамастан, оған іс жүзінде екі жақтың бүкіл басты экспорттық тауарлық позициялары енгізілді. Сол себепті, тауарлардың жекелеген санаттары, оның ішінде ауыл шаруашылық секторы бойынша тарифтік жеңілдіктерді ведомстволар арасында пысықтау қажеттілігі туындады, яғни, қарым-қатынастың нәтижесі қандай болатынына экономикалық сараптама жүргізу, тарифтік либералдандыру үшін оңтайлы сценарийлер әзірлеу қажет болды.
Иран түрлі тауарлар номенклатурасы бойынша Одақ мүддесі үшін бірқатар жеңілдіктер жасады. Олар ЕАЭО елдерінің барлық дерлік басты тауарларының экспорттық мүддесін қанағаттандырды, сонымен қатар Иран нарығына маңызды тауарларды (сиыр еті, қой еті, сары май, кондитерлік өнімдер, минералды су, фармацевтикалық және металлургия өнімдері, косметика, орман материалдары, трактор, автобустар) шығарудың преференциалды шарттары қамтамасыз етілді.
Тұтас алғанда, біздің есебімізше, Иранның ЕАЭО мүддесіне орай жеңілдіктері қаржылай алғанда, сауда мөлшерінің 1 млрд. долларын құрайды екен.ЕАЭО жағынан преференция Иранның көкөніс, жеміс, жаңғақ, дайын тағам өнімдері секілді тауарларының жекелеген түрлеріне берілетін болады. Өнеркәсіп тауарлары ішінен мұнай өнімдері, құрылыс материалдары, тоқыма өнімі секілді тауарларды атап өтуге болады.
Тарифтік жеңілдік көлемі тауар санатына байланысты ЕАЭО-ның жеткізілім тарифінің қолданыстағы мөлшерінің 25% бен 100% аралығында өзгеріп отырады.Мұндай әртараптандырылған ұстаным аса «сезімтал» тауарлық позицияларға қатысты тарифтік қорғаныстың қажетті деңгейін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін болады.
– Сондай-ақ АЭФ аясында ҚХР-мен сауда-экономикалық келісімге қол қойылған болатын. Бұл құжат еркін сауда аумағы туралы келісім емес, қатынастарды жақсарту және тереңдету, кедергілерді алып тастау туралы меморандум іспетті, деген пікір бар. Іс жүзінде бұл келісім қандай пайда әкелмек? Бұл ниет таза декларативті түрде қалып қоймай ма? Келісімнің негізгі шарттары қандай? ЕАЭС пен Қазақстанды Қытайдың қандай тауарлары қызықтырады? Қытайдың мүддесі қандай? Тауар айналымына қатысты алғашқы жылдан не күтесіз, орташа мерзімді және ұзақ мерзімді келешектегі жағдай қандай болмақ?
– Келісімді әзірлеу кезінде біз барынша ауқымды «базалық» саудалық келісімшарт концепциясына арқа сүйедік, бір жағынан өзара саудада біздің құқықтарымыздың сақталуы кепілдігін барынша қамтамасыз етуді, екінші жағынан өзара саудада келісімшарттың преференциалды емес мәртебесінің шектеулерін сақтауды көздедік.
Келісім ЕАЭО елдері үшін бірқатар мүмкіндіктер туғызып отыр және бірталай басты мүдделерді қорғауға бағытталған, оның ішінде зияткерлік меншік саласы, электронды саудада тұтынушылардың құқығын қорғау және тағы басқа да салалар қамтылған.
Жалпы, тауар сату жағынан біз ДСҰ стандарттарына орай бүкіл одақ үшін ДСҰ басқа мүшелеріне қарағанда анағұрлым қолайлы режим деңгейіндегі горизонталды сауда режимін сақтау кепілдігін алдық. Келісімге ұлттық режим, анағұрлым қолайлы режим, кедендік бағалау стандарттарын сақтау туралы ережелер енгізілді.
Режим ережелері техникалық барьерлер мен санитарлық және фитосанитарлық шаралар жөніндегі тарауларға да инкорпорацияланды. Тараптар арасында техникалық кедергілерді жоюға бағытталған ЕАЭО пен Қытай арасында секторалды келісімшарттарға қол қоюдың әжептәуір негізі қаланды.
Іскерлік топтарға өзара сауда барысында ықпал ету үшін кеден саласында бірқатар ыңғайлы механизмдер құрылуда.Саудалық режим ережелері іс жүзінде ДСҰ сауда процедураларын оңтайландыру деңгейіне пара-пар, сонымен қатар, «бірыңғай терезе» механизмін енгізу, өкілетті экономикалық операторлардың мәртебесі мен ережелерін енгізу салаларына ықпалды мүмкіндіктер қарастырылған.
Зияткерлік меншікті қорғау тарауында біз басты назарды тауарлы белгілердің, қызмет көрсету белгілерінің құқықтық иелеріне, оның ішінде оларды интернетте пайдаланушылардың мүдделерін қорғауға аудардық.
Контрафактілі өнім сатуға қарсы күрес үшін негізгі ережелер белгіленді, бірталай заманауи саудалық келісімшарттар деңгейінде зияткерлік меншік нысандарының ауқымды спектрі үшін горизонтальды құқықтық кепілдіктер көзделген, бұл ЕАЭО-қа біздің зияткерлік өнімді өткізу үшін ауқымды нарықта жұмыс істеуге елеулі құқықтық мүмкіндіктер туғызатыны сөзсіз.
Сондай-ақ келісімге "Бәсекелестік", "Мемлекеттік сатып алу", "Электронды сауда" деген тараулар енгізілді. Электронды сауда саласында келісімнің арқасында тұтынушылардың құқықтары мен мүдделерін, олардың дербес мәліметтерін қорғау деңгейі арттырылады, сондай-ақ «қағазсыз» сауданы дамыту базасы құрылады, ауқымды деректер, лингвистикалық және аналитикалық технологиялар секілді инновациялық салалардағы жобаларды қорғауға әкімшілік қолдау қамтамасыз етіледі.
Біздің тәжірибемізде алғаш рет келісімге ЕАЭО пен Қытай арасындағы салалық ынтымақтастыққа арналған тарауды қостық. Осы қағидаларға орай, біздің елдеріміз болашақта кооперациялық-өндірістік және инфрақұрылымдық жобаларды жүзеге асырмақ ниетте. Бұл келісімдер ЕАЭО «интеграциялық құзыреттіліктерінің» тікелей жалғасы болып табылады, біздің бизнес ғаламдық нарыққа бейімделген өнеркәсіптік өндіріс, инфрақұрылым салу және пайдалану,технологиялар құру секілді әр түрлі салалар бойынша ауқымды әрі интеграциялық мәні бар жобаларды жүзеге асыру үшін жаңа ортақ алаңдарға қол жеткізеді.
– Еуразиялық экономикалық одақ елдерінің ТМД-дан тыс, басқа, үшінші елмен сауданың преференциалды режимін орнатуды көздейтін бірінші келісім өзара еркін сауда аумағын құру жөнінде Вьетнаммен жасалғаны белгілі Осы орайда ынтымақтастық нәтижелерін, тауар айналымы мөлшерін, өзара қызығушылық танытқан тауарларды арттыру жайында айтып бере аласыз ба?
– 2017 жылдың нәтижелері бойынша ЕАЭО мен Вьетнам арасында тауар саудасының көлемі 5,9 млрд долларды құрады, бұл 2016 жылдың осы мерзіміндегі көрсеткішімен салыстырғанда 36% артық. Оның ішінде Вьетнамнан ЕАЭО тауар импорты 35% артты (2,7 млрд доллардан 3,7 млрд доларға дейін), ал Вьетнамға экспорт – 40%-ға (1,6 млрд доллардан 2,3 млрд долларға дейін) жетті.
Сауданың преференциалды форматы Вьетнамға АСЕАН аумағында ЕАЭО елдері үшін басты саудалық әріптес болуға мүмкіндік беріп отыр.
ЕАЭО елдері арасында Вьетнаммен сауда ынтымақтастығындағы басымды, оң үрдіс Қазақстанда байқалады. Қазақстан мен Вьетнам арасында тауар айналымы екі есеге дерлік артқан, 2017 жылы ол 543 млн. долларға жеткен.
Таза экономикалық тиімділікті бағаласақ, мынаны атап өтуге болады: Вьетнамнан ЕАЭО-қа тарифтік преференция берілген тауарлардың импорты 400 млн. долларды құрайды. Ал, келісім шеңберінде Вьетнам берген тарифтік преференциялармен қамтылған ЕЭАО экспорты болса 369 млн. долларға жетті.
Әкелінген тауарға салынатын кедендік баж алымы алынып тасталған соң Вьетнамнан импортталатын негізгі тауарлар ішінде үй аяқ киімінің тасымалы 17% артты,сырты тері аяқ киім – 7%, сырты резеңке немесе пластмасты аяқ киім- 12% жетті.
Сонымен қатар, ЕАЭО өз тарапынан Вьетнамнан әкелінген тауарға салынатын баж алымына орай экспорттық әлеуеті шектеліп келген тауарларды тасымалдауға жол ашты.Мәселен, келісім күшіне енген кезден бастап бидай, жүгері, аккумуляторлар және басқа да тауарларды тасымалдауға жол ашылды.
Сонымен қатар, электроника саудасы жандана бастады, оған қатысты ЕАЭО-да алымдардың нөльдік мөлшерлемелері сақталып отыр. Олар: телефон аппараттары және ұялы байланыс аппараттары ( импорттың өзіндік құнының өсімі 51%-ке артты ), көшірме машиналары және факс (импорт 189%-ға артты), принтер ( импорт өсімі 32%-ды құрады) және шаңсорғыш (19%).
– Бұған дейін жылдың соңына қарай еркін сауда аумағын құру туралы Сингапурмен келісімге қол қойылуы ықтимал, деп хабарланған еді.Бұл жоспар күшінде ме? Екі жақ қандай тауарларға қызығушылық танытып отыр? Еркін сауда аумағын құру туралы келіссөздер қай елдермен арада жүргізілуде? Алдағы уақытта басқа да елдермен жаңа келісімдерге қол қою көзделген бе?
– ЕАЭО әлемдік экономиканың толыққанды қатысушысы екендігін атап өткім келеді. Біздің одақ - 180 миллионды нарық, оған енуге әлемнің көптеген елдері мен интеграциялық бірлестіктері ұмтылып отыр. 50-ден аса елдер бізбен ынтымақтастыққа қызығушылық танытуда. 2017 жылы бірлестіктің үшінші елдермен арадағы сауда өсімінің қарқыны 24,4% -ды құрады.
ЕЭК ЕАЭО елдерімен саудалық келісімдер жасасу туралы келіссөздер жүргізуде және әлемнің ірі экономикалары - Қытаймен және Үндістанмен ынтымақтастықты құрудың күн тәртібін белгілейді.
2015–2016 жылдар аралығында Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңес бірқатар елдермен еркін сауда туралы келіссөздерді бастау туралы шешімдер қабылдады, оның ішінде Мысыр, Израиль, Үндістан және Сингапур бар.
Одақпен ынтымақтасуға сондай-ақ Еуроодаққа мүше емес бірқатар еуропалық мемлекеттер қызығушылық танытуда, оның ішінде Сербия, Швейцария, Македония, Босния және Герцеговина бар.
Израиль және Сербиямен арада бүгінгі күнге дейін келіссөздердің бірнеше раунды өткізілді.Келіссөздерге қатысушылар икемділік танытқан жағдайда жуық арада келісімдерге қол қойылуы ықтимал.
Мысырмен және Үндістанмен арада алдын-ала техникалық кеңестер жүргізілді, оның шеңберінде әріптестермен келіссөздердің мазмұны мен жоспарланып отырған келісімдер бойынша ортақ жол табу жайы талқыланды. Бұл елдермен алғашқы келіссөздерің раундтары 2018 жылдың екінші жартысына жоспарланған.
ЕАЭО мен Сингапур Республикасы арасында еркін сауда аумағын құру туралы келісімге қол қою жөніндегі келіссөздер 2017 жылдың екінші жартысында басталды. Сингапурмен келісім де біз үшін маңызды. Оның шеңберінде тауарларды еркін сату аумағын құру ғана емес, сонымен қатар қызметтерді сатудың преференциальды шарттарына көшу де көзделген.
Бір жыл ішінде, яғни 2017 жылдың жазы мен 2018 жылдың мамыр айы аралығында келіссөздердің үш раунды өткізілген. Биылғы жылы да бірқатар кездесу өткізу жоспарланған. Екі жақ та оны барынша тиімді өткізіп, барынша нәтижеге қол жеткізуді мақсат етіп отырғандығын атап өту керек. Дегенмен, ЕАЭО мен Сингапур келіссөздерді аяқтауға таяу, деп күзге қарай айтатын болармыз.
Үшінші елдермен ынтымақтасу, оның ішінде еркін сауда аумағын құру туралы барлық жаңа келісімдер сауда құрылымын әртараптандыруға, ЕАЭО елдерінің компанияларына шетелдік нарықта қызмет етуіне анағұрлым қолайлы жағдай туғызады, одақ мемлекеттеріне жаңа инвестиция тартуға көмектесетін болады.
– ЕАЭО елдері тауарларының таңбалануы мен бақылауға алынуы туралы көп әңгіме айтылды. Бұл жүйе істеп тұр ма?Мұндай жүйені іске қосудың артықшылығы қандай?
– Еуразиялық экономикалық одақ елдерінде құрылып отырған тауарларды таңбалаудың бірыңғай жүйесі ең алдымен тауарлардың заңсыз айналымына қарсы күреске арналған, оның ішінде бұл - контрафакт, фальсификат, "сұр" өндірушілерге қарсы күрес. Кезінде жобаны, пилотты режимде, заңсыз айналым үлесі шамамен 70-80% мөлшерінде бағаланған тон мен ішектің басқа өнімдерінде тестілеп көру жоспарланған болатын.
Табиғи теріден жасалған өнімдерді таңбалау жөніндегі жобаны жүзеге асырудың бірінші жылының нәтижелері біз күткеннен де жоғары болып шықты. Мәселен, пилотты жоба іске қосылған алғашқы жылы тауарлардың заңды мөлшерінің құны жеті есеге дерлік артты, бұл көрсеткіш сарапшылардың «нарық екі есеге артады» деген болжамынан әлдеқайда жоғары. Бұл жоба қазір толық мөлшерде тек Беларусь, Ресей және Қазақстанда ғана жүзеге асырылып отыр.
Екінші жағынан пилотты жобаның орындалуы таңбалау жүйесін жан-жақты байқап, бұл модельдің артықшылықтары мен кемшіліктерін зерттеуге, нормативті құқықтық базадағы жетіспеушілік тұстарын анықтауға мүмкіндік берді. Соны ескере отырып, ЕАЭО сәйкестендіру құралдарымен тауарларды таңбалау туралы жаңа келісімге қол қойды. Жоспарда дәрі-дәрмек, темекі өнімдері, зергерлік бұйымдар, аяқ киім үшін таңбалау жүйесін енгізу бар. Оның ішінде, мәселен, дәрі-дәрмектерді таңбалаудың басты мақсаты заңсыз айналымға қарсы күрес емес, азаматтарды сапасыз, бұрмаланған өнімнен қорғау, медицина мекемелеріне тасымалданатын өнімдердің мөлдірлігін қамтамасыз ету болып табылады.
Адал бизнес үшін пайданың бар екендігіне сенімдімін. Яғни, бәсекелестік шарттар теңеледі, тұтынушылардың өнімге деген сенімі арта түседі. Таңбалаудың заманауи әдістері логистикада, қоймалық операцияларда қолданыстағы бизнес-процестерді пайдалануға мүмкіндік береді. Сонымен қатар,таңбалаудың ақпараттық жүйелерінде жинақталып қалған мәліметтерді кәсіпкерлер өздерінің бизнес-стратегиясын жетілдіру үшін пайдалана алады.Әрине, іскерлік қоғамдастық үшін таңбалау жүйесін енгізудің шығындары негізгі қауіп болмақ. Мұнда компромистік шешім қабылдау аса маңызды, әлеуметтік мәні бар және қымбат емес тауарларды таңбалау үшін құралдарды саралап таңдау керек.
Тауарлардың бақылануына келер болсақ, сәйкестендіру құралдарымен таңбалау бұл процесті толық мөлшерде жүзеге асыруға мүмкіндік береді, оның ішінде бақылану тереңдігі реттеле алады, ол үшін тауар айналымының әр түрлі субъектілеріне таңбалаудың ақпараттық жүйесіне мәліметтер өткізу талабы қойылады.Сәйкестендіру құралдарымен тауарларды таңбалау туралы келісімге орай импорттаушы мен өндірушіден, ал одақта шекаралық сауда жағдайында мәліметтерді өткізу талабы міндетті тәртіпте көзделген. ЕАЭО-ға мүше мемлекеттер басқа да талаптар қоюға құқылы.
– Сұхбатқа уақыт бөлгеніңіз үшін рахмет!
Мамыр, 2018
© 2024 "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті
Айдарлар мұрағаты
