Еуразиялық даму банкісінің интеграциялық зерттеулер орталығының директоры Евгений ВИНОКУРОВ:
МҰНАЙ БАҒАСЫ БАРРЕЛЬ ҮШІН 50 ДОЛЛАР БОЛҒАН КЕЗДЕ ТЕҢГЕ ДЕВАЛЬВАЦИЯҒА ҰШЫРАМАЙДЫ
«Қара алтынның» бағасы күрт ауытқып кетпесе, орташа мерзімді келешекте теңгенің бағамы салыстырмалы түрде алғанда тұрақты болмақ. Әзірге Қазақстан ұлттық валютасының ағымдағы бағамы жете бағаланбаған, дегеннен гөрі тепе-теңдікте, деп атауға болады. Бұл туралы "Интерфакс-Қазақстанға" Еуразиялық даму банкісінің интеграциялық зерттеулер орталығының директоры Евгений ВИНОКУРОВ әңгімелеп берді.
– Кейбір сарапшылар жылдың соңына қарай доллардың бағамы 420 теңге болады, деген болжам жасауда, олар сөздерінің дәлелі ретінде Қазақстанның Қазкомды сақтап қалуы мен ЭКСПО-ны өткізуге жұмсалған шығыстың орнын толтыру қажет, дегенді алға тартты. Сіз осы пікірмен келісесіз бе?
– Біздің ойымызша, теңге тиімді әрі тепе-теңдік негізінде бағаланған.Оны жіті бағаланбаған немесе асыра бағаланған, деп айтуға болмайды, өйткені оған құбылмалы бағам ықпал етіп отыр. 2014-2015 жылдары болған валюталық дағдарыстан кейін Ресей секілді Қазақстан да теңгенің еркін бағамына көшті, мұндай жағдайда бағамды нарық белгілейді, басқалар секілді біз де мұны оңтайлы саясат ретінде санаймыз.
Артық құбылмалықты реттеу үшін Қазақстан Ұлттық банкі бір реттік интервенциялар жүргізеді. Мәселен, Ұлттық банк қандай да болмасын бір ірі экспортердің нарыққа не сатуға , не сатып алуға шығатындығын біледі де, сол кезде ғана интервенция жүргізеді. Бұл еркін бағам режимі үшін орынды шаралар.
Қазақстанда резерв жеткілікті, елде резерв жеткілікті болған кезде жағдай қолайлы болмақ. Қандай да болмасын аяқ асты үлкен шығыстарды жабу керек болған жағдайда ақша басып шығарғаннан гөрі резервті жұмсаған жақсы.Қазақстанның ондай мүмкіндігі бар.
Сол себепті біз теңгенің қатты түсіп кетпеуін күтпейміз.Ондай құлдырау мұнай бағасы қатты арзандаған жағдайда болуы ықтимал.Мұнай бағасы ертең қатты арзандай ма, жоқ па,ешкім айта алмайды, өйткені менің ойымша, мұнайдың қысқа мерзімді не ұзақ мерзімді бағасының динамикасына қатысты ешкім болжам жасамайды. Сұраныс пен ұсыныстың фундаменталына арқа сүйей отырып, 10 немесе 20 жылға, яғни ұзақ мерзімді трендтерді болжауға болады, бірақ ешкім де қысқа мерзімде мұнай бағасының қандай болатындығын болжай алмайды.
Мұнай бағасы қазіргідей плюс-минус 50 доллар болған жағдайда теңге девальвациясы болмайды.Біздің бас экономисіміздің тобы мынадай болжам беріп отыр. Бұл жылғы бағам бір доллар үшін 317 теңге, келесі жылға – 327 теңге. Құбылмалы режим үшін +/- 5% норма ретінде саналады.
– Қазақстанда жүргізіліп отырған инфляцияны шектеу саясатының тиімділігін қалай бағалайсыз?
– Мұнай бағасы құлдыраған кез, яғни 2014-2015 жылдардағы валюталық дағдарыс, сәйкесінше теңге мен рубльдің құлау кезеңі біздің елдердің ақшалай-несиелік саясатына қатты әсер етті. Соның нәтижесінде монетарлы саясаттың моделі өзгерді, яғни Қазақстан да, Ресей де еркін бағамға көшті. Біздің ойымызша, инфляцияны шектеу мен еркін бағам-дұрыс комбинация және біздің монетарлық биліктеріміз дұрыс жолды ұстанып отыр.
Қазақстан Ұлттық банкісінің инфляция бойынша ұзақ мерзімді шектеуі – 3-4%. Бұған тура ертең қол жеткізуге болады екен, деп есептеуге болмайды. Оған уақыт керек, экономика үлкен, ол ынталандырушылықты бірден елей алмайды. Біздің банк биыл инфляция 7,5% мөлшерінде, келесі жылы 6,5% мөлшерінде болады деп болжап отыр.Яғни ұзақ мерзімді шектеуге қарай бет бұрып келе жатырмыз. Салыстырар болсақ, Ресейде еркін бағам мен инфляциялық шектеу ертерек басталды және анағұрлым қатаңдау жүргізіліп отыр. Соның нәтижесінде алға қойылған мақсат 4% қол жеткізілді. Ресейде бірнеше ай бойына жылдық инфляция шамамен 4%, плюс-минус 0,5%. Менің ойымша, Қазақстан да біраз уақыт өткен соң инфляция бойынша өзінің таргетіне қол жеткізетін болады.
Сол кезде экономикадағы жағдай қосымша ынтыландырушылыққа ие болмақ. Жоғары инфляция болған 25 жылдан кейін бізге елде инфляция 4% болған кезде жағдайдың қандай болатындығын елестету қиын. Ол 4% болса, демек депозиттер бойынша мөлшерлеме 5% болады және экономикадағы кәсіпорындар үшін мөлшерлемелер 8% құрамақ. Бұл экономикаға серпін бермек.
– Қазақстан мұндай көрсеткіштерге қашан қол жеткізер екен?
– Оны айту қиындау. Экономика деген тым көпфакторлы нәрсе. Мүмкін 2-3 жылда, бәлкім, одан да ертерек, бұл менің жеке пікірім.
– Қазақстанда алдағы екі-үш жылда девальвация бола қоймайды ғой?
– Біздің экономистер мұнай бағасы 48-50 долларға негізделген баға болжамына орай теңгенің долларға қатысты осындай деңгейін болжап отыр.Мұнай бағасы тым құбылып кетпесе, теңгенің күрт девальвациясын, не күшеюін болжаудың қажеті жоқ, өйткені Қазақстан да Ресей секілді мұнай экономикасына тәуелді.
– Қазақстанда жүргізіліп отырған долларсыздандыру саясатын қалай бағалайсыз?
– Цифрлерді қарап көрелік. 2015 жылы валюталық депозиттердің үлесі шамамен 70% құрады, ал банк жүйесіндегі валюталық активтердің үлесі шамамен 35% болды. Долларсыздандыру жөніндегі Қазақстан бойынша алынған соңғы деректер– 48,8 пайыз.Бұ әлі де бұрынғыдай жоғары деңгей. Ол долларландыру деңгейінің жоғары екендігін көрсетіп отыр, бірақ ол соңғы екі жылда тұрақты түрде түсіп келеді, демек үрдіс жүріп жатыр.
Долларсыздандыруға күту факторы да қатты ықпал етеді. Егер адамдар және компаниялар инфляция төмен болады, ұлттық валютаның бағамы тұрақты болады, деп ойласа, сәйкесінше ұлттық валютаға ауысады, депозиттер ашады, бизнестерінде теңгені негізгі алады. Олай деп санамаса,әрине, онда жоқ.
Салыстыру үшін ресейлік цифрлерді келтіріп өтелік, өйткені Ресей бұл үрдіс жағынан бір қадам алда келе жатыр. Ресейде де екі жыл бұрын бұл деңгей аса жоғары болған, қазір төмендеді : соңғы жылда банк жүйесіндегі активтердің долларландырылуы 35%-дан 28%-ға дейін азайды, пассивтер 34%-дан 26% дейін. Яғни Ресей экономиканың долларлануының әбден жайлы деңгейіне қол жеткізді, 30% төмен көрсеткішке.Бұл банк жүйесі активтері мен пассивтерінің 70% рубль күйінде деген сөз.
Ресей мен Қазақстанды қатарластырып салыстыру дұрыс емес.Қазақстан экономикасы Ресейдікінен тоғыз есеге аз. Экономика неғұрлым шағын болса, шетелдік валюта-доллар мен еуроның үлесі соғұрлым көп болмақ. Сол себепті біз Қазақстан долларландырудың 25% деңгейіне қол жеткізеді ме, жеткізген күннің өзінде қашан, ол жағын айта алмаймыз.Дегенмен, долларландыру деңгейі түсіп, мәселен 30-35% деңгейіне жеткен жағдайда табысқа жеттік деп санауға болады.
Долларсыздандыру аса маңызды мәселе. Егер экономика долларланған болса, онда монетарлық саясат нашар жұмыс істейді. Түптеп келгенде монетарлық саясат деген ұлттық валютаның бағамына ықпал ету деген сөз. Ал экономика долларға негізделіп жұмыс істесе, ұлттық валютаның бағамына қалай ықпал етуге болады? Сол себепті долларсыздандыру мәселесі аса принципиалды мәселе болып табылады.
– Бірақ халық бұрынғысынша долларсыздандыруға сенбей, жиған-тергенін валютаға ауыстыруда.
– Адам психологиясының өзгешелігі,біз кез-келген күрделі құбылысты бір себепке әкеп тіреп қоямыз. Экономикада ешқандай олай болмайды, әрдайым да бірнеше күрделі себеп болады, оларды талдау қажет. Бұл дәл осындай жағдай болып отыр.
Үй шаруашылықтары мен бизнестің ақырындап теңгеге ауысуының басты себебі, олар екі жыл бойына салыстырмалы түрде алғанда бағамның тұрақты екендігін және пайыздық мөлшерлемедегі айырмашылықты көрді. Яғни, бағам тұрақты болса және депозит бойынша коммерциялық банкте теңгемен 10% , ал доллармен 2% төлесе, ақшаны не үшін доллар күйінде сақтауым керек? Ең жақсы үгіт осы. Бірақ бұл долларсыздандыру насихатын тоқтатып қою деген сөз емес.Ұлттық валютаның мәнін арттыруға бағытталған нақты әкімшілік және реттеуші іс-қимылдарды көрсету қажет, халыққа түсіндіру керек. Менің ойымша барлық шаруа дұрыс жүргізіліп отыр және депозит бойынша жеті-сегіз пайыздық айырмашылық ақшаны теңге күйінде сақтауға итермелемек.
Парадигма өзгерді, бізге бұған үйрену қиын. Бұл да адам психологиясының ерекшеліктерінің бірі. Біз 2009 және 2015 жылдардағы девальвацияны еске алсақ. Ел еркін бағамға көшті, бағамды Ұлттық банк емес,нарық белгілейді. Реттеуші инфляцияны тежеу саясатын жүргізеді, демек, ақшалай массаны басқарады. Ал нарық валюталық бағамды белгілейді,ол болса сұраныс пен ұсыныс арқылы елге қанша доллардың келгендігін, әкетілгендігін анықтайды. Мұның бәрі биржа арқылы бағамға ықпал етеді.Бұл мүлдем жаңа жағдай, ол бағамның құбылмалығын теорияда да, практикада да төмендетеді.
– Қазақстан долларсыздандырудың сіз айтқан 30-35% болатын жайлы деңгейіне қашан қол жеткізе алар екен?
– Болжай алмаймын. Фактор тым көп. Мүмкін, бұл орташа мерзімді диапазон болар.
– Долларсыздандыру әсерін күшейту үшін Қазақстан ЕАЭО басқа елдерінің қандай құралдарын пайдалана алады?
– Тұтас алғанда, Қазақтан мен Ресейдің саясаты ұқсас, тек Ресей сәл ғана алда келе жатыр, өйткені ол ел еркін бағам айналымына 8 ай бұрын өтті, демек жемісін де ертерек көріп отыр.
Бұл тақырыптағы басты нәрсе реттеуші өзгерістердің емес, еркін бағамның жүйелі саясаты екендігін атап өткім келеді, ондай саясат құбылмалықты азайтып, теңге бағамын болжамдауға алып келеді, сәйкесінше халық та, бизнес те ұлттық валютаны көбірек қолдана бастайды және оған көбірек сенім білдіретін болады. Бұл күрделі әрі ұзақ мерзімге созылатын үрдіс. Оны бір түнде жасай алмайсың,уақыт өте келе қол жеткізуге болады. Мен өзімді аса үлкен оптимист адам ретінде санамаймын, алайда көріп отырғанымыздай, Ресейде 4% инфляцияға қол жеткізілді. Екі-үш жыл бұрын біз инфляция 4% деңгейінде болады екен, деп ойлаған да жоқпыз, қазір ол көрсеткішке қол жеткізілген.
– Бірақ Қазақстанда әзірге ондай сенім жоқ. Мәселен, жуық арада теңге 330 –дан 340-қа дейін әлсіреген кезде халық қайтадан валюта сатып алу үшін айырбастау пункттерін бас салды.
– 5-6% құлдыраудың себебі, Brent баррелі бағасының 45 долларға дейін төмендеуі.Қазір ол баға 52 долларға дейін көтерілді.Ұзақ мерзімді шешімге келер болсақ, әрине, экономиканы әртараптандыру болмақ. Қазақстан мен Ресей мұнай газ экономикалы елдер ретінде қала бергенше, біздің валюта мұнай бағасына тәуелді бола бермек.
– Тиімдірек болуы үшін Қазақстанның монетарлық жүйесіндегі қандай кемшіліктерді түзеу керек, долларсыздандыру немесе инфляциялық шектеу үдерісі анағұрлым жемісті болуы үшін не істеу қажет?
– Мен ағымдағы саясатты орынды деп есептеймін. Құбылмалы бағам мен инфляцияны шектеудің үйлестімділігін өте орынды саясат деп санаймын, ол әжептәуір жүйелі түрді жүргізіліп отыр. Сол себепті біз дұрыс қадамдар жасап отырған монетарлық билікке неге ұрса беруге тиіспіз?
– Болашақта бірыңғай қаржылық рынок құруды көздеп отырғанымызды ескерер болсақ, ЕАЭО елдерінің монетарлық саясаттарын қаншалықты үйлестіруге болады?
– Біз бұл мәселе жөнінде біршама зерттеулер жүргіздік, оның бірін жуық арада жария еттік, ол 2014-2015 жылдардағы валюталық дағдарыстан алынған сабақтарға негізделген.Біздің ойымызша, 2014-2015 жылдары орын алған олқылықтарға жол бермес үшін, орташа мерзімді келешекте монетарлық саясатттарды үйлестірудің жұмсақ формаларына ұмтылған жөн.Ол кезде елдер саясаттарын келістіріп алмағандықтан, рубль-теңге бағамы күрт өзгерді, ресейлік тауарлар Қазақстанның солтүстігіне ағыла бастады, ал қазақстандық азаматтар көлік пен тұрмыстық техника алу үшін Ресейге бет бұрды. Әрине, мұның уақытша құбылыс екендігін бәрі түсінді, шамамен біржарым квартал бойына жасанды, бұрыс жағдай қалыптасқан болатын.
Біздің пікірімізше, алдағы жылдары кем дегенде үш бағыт бойынша прогреске қол жеткізуге болады. Бірінші- инфляция бойынша шектеу мен инфляцияның өзі ,шамамен ұқсас, плюс-минус 1-2%. Екіншісі –долларсыздандыру деңгейін төмендету үшін біз Еуразиялық экономикалық одақ туралы келісімшартқа болашақта жаңа критерийлерді енгізуді ұсынамыз. Үшінші –экономика ішінде де, ЕАЭО экономикалары арасында, сауда бойынша есеп айырысқанда ұлттық валютаның үлесін арттыру.
Әзірге осы. Алдағы жылдарға арналған түбегейлі бағдарлама осы. Дәл қазір бірыңғай валюта туралы әңгіме болмауға тиіс.
– Бұл үш мақсатқа қашан қол жеткізуге болады?
– Бағдарлама бірнеше жылға арналған. ЕАЭО туралы келісімшартта бүкіл алғышарттары бар.Келісімшартта ортақ қаржылық нарықтар, бірыңғай биржалық кеңістік құру , Қазақстанда орналасуға тиіс Орталық банктердің кеңесін ашу көзделген. Мұның бәріне 2022-2025 жылдары қол жеткізілмек. Алайда жақсылап қимылдар болсақ, одан ертерек те жетуіміз ықтимал. Бұл мәселенің саяси тұрғыдан аса сезімтал екендігін естен шығармаған жөн.
– Алдында 2025 жылға дейін ЕАЭО бірыңғай валютасы туралы айту ерте, делінген болатын. Бірыңғай валюта құру мүмкіндігін зерттеу үшін біздің елдер алға қойылған іс-қимылдарды толығымен орындай алады деп санайсыз ба? Бұл мәселені талқылау ойда бар ма, әлде оның талқылануы мәселен, 2027-2030 жылдарға қалдырылды ма?
– Қазір екі міндет тұр – 2025 жылға дейін ортақ қаржылық нарық пен ортақ регуляторды құру. Ең бастысы, монетарлық саясаттарды реалды түрде үйлестіруге тырысу. Бұл мақсат 2025 жылға қарай орындалса, бірыңғай валюталық саясаттың одан да бір жоғары деңгейі туралы сөз етуге болады, алайда ол үшін аталған шарттар толықтай орындалуға тиіс. Әйтпесе бірыңғай валюта туралы сөздер пайдасын емес, зиянын тигізбек.Біздің есептеулеріміздің нәтижелері оған дәлел. Болашақта бірыңғай валюта біз айтқан шарттар орындалған жағдайда ғана тиімді болмақ, ондай болмаған күнде оның теріс экономикалық ықпалы болады. Сол себепті 2025 жылды күтіп, нәтижелерін қарап көрелік.
- Сұхбатыңызға рахмет!
Қыркүйек, 2017
© 2024 "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті
Айдарлар мұрағаты
