«Қазақстан фермерлер одағы» РҚБ төрағасы Әуезхан ДАРЫНОВ:
ҚАЗАҚСТАННЫҢ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ТҰРАҚТЫ ДАМУ ЖОЛЫНА ТҮСЕ ҚОЙҒАН ЖОҚ
Қазақстанда биылғы жиын-терім науқаны қиындықтарға толы болды. Еліміздің астықты өлкелерінде диқандар қырмандағы астықтың шашуын шығармауға күш салды. Толассыз жауған қарға қарамастан астық алқаптарында жиын-терім жұмыстары тоқтаған жоқ. Биыл ел қамбасына қанша астық түсті, ауыл шаруашылық өнімдерін өндірушілер қандай қиындықтарға тап болды, оларға мемлекет тарапынан қандай көмек көрсетіліп жатыр және отандық астық нарығындағы жалпы ахуал қандай? «Интерфакс-Қазақстан» агенттігінің осы және өзге де сұрақтарына «Қазақстан фермерлер одағы» РҚБ төрағасы Әуезхан ДАРЫНОВ жауап береді.
- Әуезхан Қамешұлы, бүгінде еліміздің барлық аймақтарында жиын-терім аяқталды деуге болады. Сіздіңше, биылғы астықтың сапасы мен көлемі қандай болмақ?
Ауыл шаруашылық министрлігінің жедел ақпарына қарағанда, 17-қарашаға дейін 14,994 млн гектар алқаптағы немесе егіс алқабының 96,6 пайызындағы астық жинап алынған. Барлығы 18,311 млн тонна астық бастырылған. Әр гектардан 12,6 центнерден өнім алыныпты. Сонда тағы 504 мың гектар алқаптағы астық жиналмай, рәсуа болып жатыр деген сөз. Бұл жерде мынаны ерекше айтып кеткім келеді. АШМ-нің жедел ақпарларына қарағанда, қарашаның біріне дейін елімізде 16,758 млн тонна астық пен бұршақ дақылдары жинап алынған. Ал, Статистика комитетінің деректеріне сүйенсек, 14,136 млн тонна астық жиналған. Екеуінің арасында 2,622 млн тонна айырма бар. Мұны қалай түсінуге болады?
Жалпы, жергілікті жерлерден жеткен мәлімет бұған мүлдем сәйкес келмейді. Олардың мәліметінше, орылмай қар астында қалған астық көлемі жергілікті атқару органдары мен министрлік көрсеткен деңгейден әлдеқайда артық. Сол себепті министрліктің жалпы астық көлемі мен егістің шығымдылығына қатысты есептері күмән тудырмай қоймайды. Алайда, нақты ахуалды біле тұра аймақтарда төтенше жағдай жарияланбай отыр.
«Қазақстан фермерлер одағы» бұл мәселені Қазақстан кәсіпкерлерінің ұлттық палатасына жеткізген болатын. Ал, палата фермерлердің шағымын үкіметке жолдады. Дегенмен, үкімет әлі күнге дейін шара қолданбай отыр. Түптеп келгенде, қалыптасқан жағдай агроөнеркәсіп кешеніндегі шаруашылық нысандарының экономикасына кері әсер етпей қоймайды.
- Ауыл шаруашылық министрлігі биылғы жылы 7 млн тонна астық экспортталады деген болжам жасаған болатын. Сіз мұнымен келісе аласыз ба?
Бұл сұрақ тудырмай қоймайтын мәселе! Біріншіден, қажетті 2 млн тонна дәннің орнына 868 мың тонна себілді. Яғни, 1,2 млн тонна кем. Оның орнын тауарлық мақсаттағы құрғақ астық есебінен толықтыру керек. Дымқылдан қорғалған және сапалық жағынан 3-класс астығына ұқсайтын бұл партия астығы онсыз да көп емес. Ал, 3-ші және 4-ші кластағы астықтың экспортқа шығарылуы екіталай.
Бір сөзбен айтқанда, бұл жерде бәрі ішкі тұтыну мен тұқымдық мақсаттарға арнап құрғақ астық резервін (құрғатылмаған астық) қалыптастыру мәселесіне байланысты болмақ. Өйткені, тұқымдық бидаймен қамтамасыз ету мәселесі Ақтөбе, Павлодар, Солтүстік Қазақстан және Қостанай облыстарында өткір болып тұр.
- Қолайсыз ауа-райы астық сапасына қалай әсер етті? Элеваторлардың егіс алқаптарынан түсіп жатқан дымқыл астықты қабылдауға мүмкіндігі жетіп жатыр ма? Аймақтарда астық сақтау қоймалары жеткілікті ме?
Әлбетте, кері әсер етті. Аймақтарда астық қоймалары жеткілікті. Алайда, қыркүйек айының екінші жартысы мен қазан-қараша айларында орылған астық құрамындағы дымқыл деңгейі 30 пайыздан асып кетті. Есесіне, астықтың сапасы төмендеді.
Астықтың қардың астында қалуы, кейбір аймақтарда астықты құрғатуға дизель отынының жетіспеуі салдарынан элеваторларда автокөліктер тұрып қалған кездер де болды. Көбіне астық компанияларының меншігіндегі қабылдау комбинаттары әдетте, өз өнімдерімізді өңдеп үлгермей жатырмыз деген сылтаумен алыс-беріс астықты қабылдаудан бас тты.
- Біртұтас астық холдингі құрылғалы бері бір жылдан астам уақыт өтті. Алғашқы жұмыс нәтижелері қандай? Бүгінде оның қанша мүшесі бар?
Біріншіден, Біртұтас астық холдингі мемлекет басшысының 2013 жылы 21-маусымдағы тапсырмасы бойынша құрылды. «Азық-түлік корпорациясы» ҰК АҚ мен Қазақстанның фермерлер одағы бірлесіп жұмыс істеу туралы келісімшарт бекітті. Жоспар бойынша, холдинг шеңберінде астық өндіру, оны ішкі және сыртқы рыноктарға сату бағытында жұмыс істеу көзделген болатын.
Бүгінде холдингтің 110 мүшесі бар. Алайда, холдинг қызметі барысында дұрыс жұмыс істеуге белгілі бір кедергілер бары анықталды. Тіпті, жемқорлыққа қарсы заң талаптарының бірі холдинг жұмысына қолбайлау болып отыр. Ол «Азық-түлік корпорациясының» бірлестік мүшелерінің астығын ашық сатып алу операциялары арқылы сатып алуына мүмкіндік бермейді.
Қазіргі таңда холдинг мүшелері осы мәселені жан-жақты талқылап жатыр. Болашақта бұл мәселеде түсіністік табамыз деп ойлаймын. Мәселен, екі жылдан бері астықты сатып алу бағасын анықтау және белгілеу мәселесі біртұтас астық холдингі мүшелерінің қатысуымен шешіліп келеді. Бұған дейін астық бағасы биылғыдай жоғары болған емес және баға қыркүйек айында, яғни, жиын-терім науқанының басында жарияланды. Бұған дейін баға қазан және қараша айларында белгілі болатын. Бұл фермерлер үшін маңызды мәселенің бірі.
- Биылғы ауа-райы мақта жинау қарқынына да кері әсер етті. Биыл еліміз қанша мақта жинап алуы мүмкін? Экспортқа қатысты болжам жасай аласыз ба?
Иә, ауа-райының қолайсыздығы еліміздің оңтүстігінде мақта жинау науқаны мен егіннің шығымдылығына кері әсер етті. Оңтүстік Қазақстан облысының Мақтаарал ауданында 1 гектардан орта есеппен 10-12 центнер өнім алынды. Мақта талшығының сапасы мен шығымдылығы да көңіл көншітпей тұр.
Сондықтан шикізат пен өнім экспорты туралы жақ ашудың өзі қиындық тудырып отыр. Бұрынғыдай Қытайға азырақ мақта шикізаты экспортталатын шығар деп ойлаймын.
- Мақтаға белгіленген сатып алу бағасы былтырғыдан едәуір төмен. Мәселен, «Қазақстан мақтасының» бір келісі 75 теңгеге бағаланды. Бұған қалай қарайсыз?
Бір келі мақтаны сатып алу бағасы 70-77 теңге аралығында өзгеріп отырады. Ал, 1 гектар алқапта мақта өсіруге 100-120 мың теңге жұмсалады. Жылына 1 гектарға 22 мың теңгеден субсидия бөлінеді.
1 тонна мақтаны қолмен жинауға 30-35 мың теңге жұмсалады. Енді маңызды ауыл шаруашылық дақылын өсіруге қанша шығын кететінін есептей беріңіз...
- Ұлттық кәсіпкерлер палатасы «ҚазАгро» холдингіне ауа-райының қолайсыз болуына байланысты диқандарға жиын-терімді аяқтауға берілген несиені пролонгациялауды ұсынған болатын. Бұл мәселе қалай шешіліп жатыр?
Фермерлердің басым бөлігі биыл күзде несие төлеу, лизинг пен өзге де займдарды өтеу жағынан қиындық көретіні айдан анық. Осыған орай, мемлекет фермерлердің қарыздарын пролонгациялау, қайта қаржыландыру шараларын қолға алғаны дұрыс болар еді.
Бұл проблеманы кеңірек алып қараған жөн. Бір ғана пролонгациямен мәселе шешілмейді. Біздіңше, фермерлердің шығынын өтеп беру қажет. Бұл жерде біз нені меңзеп отырмыз? Мысал келтіре кетейін: солтүстік аймақтарда 1 тонна астық өсіруге 25-30 мың теңге шығын жұмсалады (1 гектардан 10 ц өнім алған жағдайда). Яғни, орылмай егіс даласында қалған астықты есепке алғанда биыл фермер 1 гектардан орта есеппен 5 мың теңге табыс табуы тиіс. Біз, мемлекетке төтенше жағдайды ескере отырып, шығын мен алынған табыс арасындағы айырманы өтеп беруді ұсынып отырмыз. Фермерлер орылған өнімді сақтап қалуға, шаш-етектен шығынға батса да астықты кептіріп алуға күш салып жатыр. Келесі жыл бұдан да қиын болатын түрі бар. Бәрімізге Біртұтас экономикалық кеңістік шеңберінде, ресейлік және белорус әріптестерімізбен бәсекелесе отырып жұмыс істеуге тура келмек. Ауыл шаруашылық министрлігі мен әкімдіктер етек-жеңін жинап, көктемде тұқымдық астықсыз қалмау жағын қарастыруы тиіс.
- Ауыл шаруашылық министрлігі биыл күзде астықты сатып алу бағасы жоғары деңгейде белгіленді, бұл фермерлердің шығынын өтеп береді деп мәлімдеген болатын. Сіз бұған не дейсіз?
Алқаптардағы егін орылмай рәсуа болып жатқанда қалайша біз фермерлердің шығыны бағаның есебінен өтеледі дейміз?
Әрине, биыл фермерлер мен біртұтас астық холдингінің бірлескен отырысында астықты сатып алудың «нақты» бағасын белгілеп, шаруаларға қолдау көрсету туралы шешім қабылданды. Бұл ұсыныс жұртшылық пен ауыл тұрғындары тарапынан қолдау тапты. Өздеріңіз ойлап көріңіздерші, 5-класқа жататын бидайдың тоннасы 30 мың теңге тұрады. Ал, 3-ші кластағы бидайға сапасына қарай 42 мың теңгеден жоғары баға беріліп отыр. Бірақ биыл құрғақ астық аз. Дымқыл астықты тиісті деңгейге жеткізу үшін едәуір шығын шығару қажет. Мәселе осында болып тұр. Сондықтан бұл жерде астық жоғары бағаға сатып алынады, шығын сол арқылы өтеледі деуге мүлдем негіз жоқ.
- Әуезхан Қамешұлы, еліміздің ауыл шаруашылығы саласындағы бүгінгі ахуалға қандай баға берер едіңіз? Үкімет экономиканың осы бір маңызды секторына тиісінше көңіл бөліп отыр ма және саланың болашағы қандай?
Бүгінде ауылдың жағдайы мәз емес. Өйткені, ауыл шаруашылығының экономикасы тұрақты даму жолына түсе қойған жоқ. Бұған статистикалық мәліметтер де дәлел бола алады. Мәселен, ауыл шаруашылығындағы жалпы өнімнің ІЖӨ-дегі үлесі 6,7% құрап отыр. 1994 жылы бұл көрсеткіш 27% болатын. Әрине, 20 жылда ІЖӨ-нің құрылымы да айтарлықтай өзгеріске ұшырады. Десе де ауыл шаруашылығының экономикаға қосқан үлесі салмақтырақ болса жақсы болар еді.
Астықтан басқа ауыл шаруашылық өнімдерін экспортқа шығару деңгейі де көңіл көншітпейді. Дүкен сөрелерінде шетелден әкелінген азық-түліктер қатары күн сайын артып келеді. Сарапшылардың айтуынша, бұған аграрлық саясатты жүзеге асыру барысында негізінен ірі ауыл шаруашылық өнімдерін өндірушілерге басымдық беріліп, шағын шаруа қожалықтарына тиісінше қолдау көрсетілмеуі түрткі болып отыр. Бұл нарықтық экономиканың негізгі заңдарына қайшы келеді және бәсекелестік ортадағы тепе-теңдікті бұзады.
Менің ойымша, Қазақстанның отбасылық типтегі шаруа қожалықтары мен фермерлік қожалықтардың санын арттыруға мүмкіндігі жетеді. Отбасылық ферма қаншалықты көп болса әлеуметтік-экономикалық мәселелер мен елдің азық-түлік қауіпсіздігі мәселесі де тиімдірек шешілер еді.
Осы жерде мемлекет басшысы мен үкіметтің агроөнеркәсіп кешенін дамытуға жіті көңіл бөліп отырғанын айтпай кетуге болмайды. 2012 жылы аграрлық саясатты жүзеге асыру мақсатында үкімет Ауыл шаруашылық министрлігі дайындаған «Агробизнес-2020» мемлекеттік бағдарламасын бекітті. Президенттің жолдауларында елімізді, соның ішінде агроөнеркәсіп кешенін ұзақ мерзімдік дамыту бағдарлары белгіленген және олар ауылдағы еңбекші ағайынның мүддесімен тоқайласып жатыр.
Қазақстанның фермерлер одағы ауыл шаруашылығы мамандарының мүддесін қорғаудан шаршамайды. Біз бірлесіп талай жетістіктерге жеттік. Бірақ алдымызда атқаратын шаруа да жетіп артылады.
- Тұщымды әңгімеңіз үшін рахмет!
Қараша, 2014
© 2024 "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті
Айдарлар мұрағаты
