Ауғанстандық саясаткер Ахмад ВАЛИ МАСУД: ШЕТЕЛДІК «ДЕМЕУШІЛЕР» ТәЛІБТЕРДІ ҚАЗАҚСТАН, РЕСЕЙ МЕН ҚЫТАЙҒА СЕС КөРСЕТУ ҮШІН ҰСТАП ОТЫР

Ахмад ВАЛИ МАСУД Ауғанстандағы белгілі саясаткер, осы елдің Қорғаныс министрі қызметін атқарған ағасы Ахмад Шах Масуд (1953-2001) қорының негізін қалаушы. «Солтүстік Альянс» әскери-саяси коалициясының көшбасшысы болған Ахмад Шах Масуд 1982 жылы мождахедтердің арасында Кеңес Одағымен бітімге келген жалғыз дала командирі.

«Интерфакс-Қазақстан» агенттігіне берген сұхбатында Ахмад Вали Масуд тәлібтер енген «қара тізімді» қысқарту, есірткі қылмысына қарсы күрес, ауған билігінің заңдылығы, Ресей және Қазақстанмен ынтымақтастық келешегі хақында өз ойымен бөлісті.

- Кабул билігі БҰҰ Қауіпсіздік кеңесі комитетінен 47 тәлібті «қара тізімнен» шығаруды сұрап отыр. Сіз осы бастамаға қалай қарайсыз және осы қысқарту «Талибан» қозғалысымен келіссөздер жүргізуге негіз бола ала ма?

- Бұл Ауғанстан үкіметінің бастамасы: олар бірқатар тәлібтер мен «әл-Каида» мүшелерін «қара тізімнен» шығарғысы келеді. Бірақ, біз жазықсыз жандарды өлтіріп, талайдың қанын мойнына жүктегендермен және жарылыс жасағандармен бітімге келмейміз. Біздің ұстанымымыз осындай.

Біз олармен ымыраласпаймыз және оларды «қара тізімнен» шығаруға келіспейміз. Егер биліктің бұл ойы жүзеге асатын болса, аймақта қауіп-қатер күшейе түседі. Бұған Мохаммед Каламутдинді мысалға келтіруге болады, ол көп адамды өлтірген өте қауіпті террорист.

Тәлібтер - әскери топ қана емес, үлкен идеология мектебі. Олардың өз идеялары бар және олар сол идея үшін күреседі. Қазір бірде-бір тәліб келіссөздерге баруға келіспей отыр.

Тәлібтер келіссөз жүргізуге ешқашан келісім бермейді, олар өз идеялары үшін жанын қиятын жанкештіге айналады. Жанкештілер Ауғанстан мен Пәкістан аумағында күн сайын қанша жарылыс жасап жатқанын білесіздер. Олар ешқашан бейбіт келісімге бармайды.

- Сонда, сіздіңше, тәлібтермен келіссөздер жүргізу мүмкін емес пе?

- Келіссөз дегеніміз ымыра жасалған кезде жүргізіледі. Ал, Ауған үкіметі де, ауған халқы да тәлібтермен ымыраласқан жоқ. Келіссөздерде бір жақ бірдеңесін береді, екінші жақ бірдеңе алуы шарт. Ал, тәлібтердің берері де, алажағы да жоқ.

Тәлібтер ешкімнің оқып, білім алғанын қаламайды, бұқаралық ақпарат құралдары болмасын дейді және әскери контингенттер мен шетелдіктердің Ауғанстанға аттап баспағанын қалайды.

Тәлібтерді қай ел қабылдаса сол жерде тәліб билігі орнасын. Демократияны жақтаған елде демократия болсын. Орталық үкімет болмасын, әркім қажет жерінде жұмыс істесін. Менің бұл мәселеге қатысты пікірім осындай.

- Ауғанстандық есірткі трафигіне қарсы күрес табысты болу үшін не істемек керек?

- Ол үшін Ауғанстан үкіметіне саяси еркіндік беру қажет, ол есірткінің көзін жойып, есірткі трафигіне қарсы күрес бағытында өз бетінше шешім қабылдауы тиіс.

Президенттің айналасындағылардың бәрінің есірткі бизнесіне қатысы бар. Егер президент тиісті шешім қабылдамаса, есірткі трафигіне қарсы күрес бола ма?

Бүгінгі таңда есірткімен айналысатын ірі бизнесмендердің бірде-бірі ұсталған жоқ және оларға ешқандай жаза қолданылған емес. Сондықтан, есірткі бизнесімен айналысатын негізгі бес адамды тұтқындап, жазалау қажет. Сонда ғана есірткі өндірісі бірден қысқарады. Қарапайым шаруа үшін есірткі өсіріп, сол үшін тұрақты түрде тәп-тәуір ақша алып отыр. Оған осыдан қолайлысы жоқ.

Есірткіге қарсы күрестің жолдары жоқ емес. Өкінішке орай, Карзай билік еткен он жылда Ауғанстанның оңтүстігі үшін есірткі трафигі үлкен бизнеске айналды.

- Ресей Ауғанстанда бейбітшілікті қалпына келтіруде қандай рөл атқаруы мүмкін?

- Ресей Федерациясы мен НАТО есірткі қылмысына және терроризмге қарсы күресте күш біріктірсе, бұл ынтымақтастық тәп-тәуір нәтиже берер еді. Ресей Ауғанстанға ықпал ете алады. Өйткені, Ауғанстан Ресеймен жұмыс істей біледі, біраз тәжірибесі бар.

Батыс елдері Ауғанстанға саяси тұрғыдан қарайды, экономикалық көмегі жоқ. Ресей Ауғанстанды жақсы біледі әрі жақын орналасқан. Сондықтан ол экономикалық қолдау көрсете отырып, Ауғанстанда тым жақсы бизнес жасай алады.

Әрине, Ресей Кеңес Одағы кезінде салынған нысандарды қалпына келтіру ісіне қатыса алады. Мен мұны қуана қолдаймын. Бақытымызға орай, бұл нысандар сақталып қалды, ал кейін салынғандар түгел қирап біткен.

- Қазақстан мен Ауғанстан арасындағы ынтымақтастықтың келешегі қандай?

- Қазақстан - өте бай мемлекет және Ауғанстанға жанар-жағармай, астық пен өзге де азық-түлік өнімдерін жеткізу жағынан көмек көрсетуге қауқары жетеді. Әсіресе, Ауғанстан жастары Қазақстанда оқыту мәселесінің маңызы зор. Бұл іс қазір басталып та кетті.

Қазақстан – Ауғанстандағы ахуалды бейбіт жолмен реттеуге қол ұшын бере алатын мемлекет.

Ауғанстан Шанхай ынтымақтастық ұйымына кіргісі келеді. Қазір ол байланыс тобына кіреді және бұл ұйымда ешқандай рөл атқармайды. Ал, Қазақстан ауған елінің ШЫҰ-ға мүшелікке кіруіне ықпал ете алады. Біз осыған үміттенеміз.

Ауғанстанда тұрақтылық қамтамасыз етілмесе келешекте оның Қазақстанға да ызғары тиеді. Сол үшін Қазақстан өзіне төнетін қауіптің алдын-алу үшін Ауғанстанға көмектесуі керек.

- Қазақстан билігінің Ауғанстанға бірнеше әскери маман жіберу жөніндегі шешімінен кейін тәлібтер республикамызға қоқан-лоққы көрсете бастады. «Талибанның» осы мәлімдемелерін қалай қабылдауға болады?

- Әрине, Қазақстанға тәлібтер тарапынан қауіп төнеді. Өйткені, олар – тек қарапайым топ қана емес. Олардың Пәкістан мен өзге де елдерде қалталы демеушілері бар. Тәлібтерді Қазақстан, Ресей мен Қытайға сес көрсету үшін ұстап отыр.

Егер тәлібтер Ауғанстанның оңтүстігінен ойысып, солтүстікті жаулап алатын болса Тәжікстан аумағына өтеді. Содан кейін Қазақстанға да белгілі бір деңгейде қатер төндіруі мүмкін.

- Кейбір сарапшылар АҚШ Ауғанстандағы контингентін біртіндеп әкете отырып, Орталық Азиядағы әлсіз мемлекеттерде тұрақты әскери базаларын ашуға күш салады деп есептейді. Осыған қатысты пікіріңіз қандай?

- Обаманың Ауғанстанға қатысты ұстанымы мен стратегиясы әр жарты жыл сайын өзгеріп отырады. Өйткені, олардан бәрін де күтуге болады. Олар Ауғанстанның солтүстігіндегі базаларын сақтай отырып, Тәжікстан, Қырғызстан сынды әлсіз мемлекеттерде де өз базасын ашып алуға тырысуы мүмкін.

Ауғанстанның солтүстік бөлігінің тұрғындары бейбітшілікті қалайды. Егер американдықтар елдің солтүстігінде тұрақтылық пен бейбітшілік орнатып жатса, халық оған қарсы болмайды.

- Ауғанстандағы жағдайды тұрақтандыру үшін елдің Негізгі заңына өзгертулер енгізу қажет деп ойлайсыз ба?

- Ауғанстанның Конституциясын өзгерту қажет. Бұл елде бейбітшілік орнатудың негізгі алғы шарттарының бірі. Ауғанстанның негізгі проблемасы – биліктің бір қолға және бір топтың қолына шоғырлануында болып отыр.

- Сұхбатыңыз үшін рахмет!

Маусым, 2011 жыл
(C) 2011, "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі.
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті.

Маусым, 2011
© 2024 "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті

Айдарлар мұрағаты