Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық ісі жөніндегі агенттік басшысы Серік НОКИН: ҚҰРЫЛЫС РЫНОГЫНДА ҮЙ БАҒАСЫНЫҢ АЛЫПСАТАРЛЫҚПЕН ШАРЫҚТАУЫНА ЕШКІМ ЖОЛ БЕРМЕЙДІ

Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық ісі жөніндегі агенттік экономиканың маңызды салалары – құрылыс саласы мен тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықты дамыту және реформалау жөніндегі мемлекеттік бағдарламаны жүзеге асыру үшін президент жарлығымен 2009 жылы құрылды. Ведомство қызметінің негізгі бағыттары мен Қазақстанның жалпы құрылыс саласының келешегі туралы және оны дамыту жолында үкімет қабылдап жатқан шаралар туралы осы ведомство басшысы Серік НОКИН "Интерфакс-Қазақстан" агенттігімен болған сұхбатында баяндайды.

- Серік Кеңесұлы, жылжымайтын мүлік рыногын қолдау тұрғысында үкімет тарапынан қандай шаралар қабылдануда? Көптеген елдерде қаржы-экономикалық дағдарыстан ең қатты зардап шеккен тұрғын үй құрылыс саласы болды. Қазақстан келешекте жылжымайтын мүлік рыногында бағаның шарықтауының қолдан жасалуына жол бермеу үшін қандай шаралар қабылдауда?

- Құрылыс рыногында тұрғын үй бағасының алыпсатарлықпен шарықтауына ешкім жол бермейді. Біріншіден, мемлекет басшысының тапсырмасымен үкімет 2011-2014 жылдарға арналған тұрғын үй құрылысы жөніндегі бағдарлама шеңберінде тұрғын үй құрылысын қолдау және ипотеканы ынталандыру шараларын әзірледі. Бағдарлама бірнеше бағытты қамтиды.

Бірінші – жергілікті атқару органдарының тұрғынүйжинақ жүйесін пайдалана отырып, сатуға арналған қымбат емес тұрғын үйлер салуы. Бұл сызбаны жүзеге асыру еліміздің барлық өңірлерінде қолға алынды. 2011-2013 жылдары республикалық бюджетте 48,8 млрд теңге, оның ішінде 2011 жылы сынақ жобаны жүзеге асыру үшін 28,8 млрд теңге бөлу қаралған. 2012 жылы осы сызба бойынша тұрғын үй салуға тағы 32 млрд теңге қосымша бөлу ұсынылып отыр. Бұл 2012 жылы елімізде 300 мың шаршы метр несиелік тұрғын үйді пайдалануға беруді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Бағдарламаның екінші бағыты тұрғын үй құрылысын қаржыландыру үшін екінші деңгей банктеріне қор бөлуге бағытталған. Осы бағытқа сәйкес, мемлекет эконом класқа (негізінен 3-ші санат) арналған тұрғын үй құрылысын несиелеу, аймаққа және жоба ерекшелігіне қарай тұрғын үйдің шекті бағасын бір шаршы метр үшін 170 мың теңгеге дейін көлемде бекіту шарттары бойынша тұрғын үй салу және сатуды бастау кезеңінде екінші деңгей банктерінде мақсатты депозиттер орналастырмақ. Құрылыс жүргізушілер үшін займдар бойынша банктік шекті мөлшерлеме жылдық 12%-дан аспауы тиіс. Займ мерзімі – 5 жылға дейін.

2011 жылы осы шараларға 57 млрд теңге бөлінді, 2012 жылы тағы 13 млрд теңге қосымша бөлу ұсынылған. Бұл сызбаны жүзеге асыру нәтижесінде 2012 жылы 1,7 млн шаршы метр коммерциялық тұрғын үй пайдалануға берілмек. ЦентрКредит, ТӘБ, Еуразиялық банк секілді екінші деңгей банктері жобаларға қатысуға және құрылыс жүргізушілерге бағдарлама шарттарына сәйкес несие беруге дайын екендіктерін білдірді.

Үшінші бағыт – мемлекеттің инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылым құрылыстарын жүргізуі. Биылғы жылы әкімдіктерге инженерлік-коммуникациялық желілер құрылысына 20 млрд теңге бөлінді. Бұл нысандарды уақытында іске қосуға және жеке және коммерциялық көп пәтерлі тұрғын үй салу көлемін арттыруға мүмкіндік береді.

Осы шаралардың жүзеге асуы таяу уақытта жылына шамамен 6 млн шаршы метр тұрғын үй құрылысын қамтамасыз етуге жол ашады. Осының нәтижесінде,тұрын үй құрылысын дамыту бірқатар аралас салалар өсіміне әсер етеді, өйткені құрылыс секторы кез келген ел экономикасының қозғаушы күші болып табылады.

Тұрғын үй құрылысын әрі қарай дамыту үшін агенттік облыстардың, Астана мен Алматы қалаларының әкімдіктерімен бірлесіп болжамдық көрсеткіштерді ескере отырып, оның ішінде жеке, коммерциялық және жалға берілетін тұрғын үйлер, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық пен құрылыс индустриясы бойынша тұрғын үй рыногының жағдайына талдау жасалуда. 2017 жылға қарай құрылысты 8 млн шаршы метрге дейін біртіндеп ұлғайту мақсатында тұрғын үйді пайдалануға берудің қосымша көлемі бойынша мәселе пысықталуда.

Дағдарыс басталған кезде (2007 жылдың соңы) елдегі тұрғын үй құрылысының көлемі жылына 6 млн шаршы метрден астам болды. Біз осы деңгейді ұстап тұрдық. Биылғы жылы да 6 млн шаршы метрге жуық тұрғын үй берілмек. Егер мемлекет тиісті шаралар қабылдамаса, 2012 жылға қарай құрылыс көлемі күрт төмендеуі мүмкін екенін бәрі жақсы түсінеді.

2012-2016 жылдарға арналған тұрғын үй құрылысы жөніндегі ауқымды мемлекеттік бағдарлама әзірлеу үкімет жоспарында тұр. Бұл бағдарламада ипотекалық несиелеуді ынталандыру тетіктері айқын белгіленіп, елде тұрғын үйді сату бағасы сейсмикалық коэффициентті ескере отырып айқындалмақ.

- 2010 жылы құрылыс саласына 317 млрд теңге инвестиция салынды. Бұл көрсеткіш 2011 жылы қалай болмақ?

- Статистикалық агенттік мәліметіне сәйкес, 2011 жылдың қаңтар-сәуір айларында барлық қаржыландыру көздері бойынша тұрғын үй құрылысына 96,4 млрд теңге, яғни 2010 жылдың сәйкес көрсеткішіне шаққанда 133,8% инвестиция жұмсалды. 1,63 млн шаршы метр тұрғын үй алаңы пайдалануға берілді, бұл 2010 жылдың көрсеткішіне шаққанда 97%-ды құрайды. Тұрғын үйді пайдалануға беру пайыздылығы жылдық жоспарға шаққанда 26,7%.

Елімізде тұрғын үй құрылысын әрі қарай дамыту және тұрғын үйді пайдалануға беру көлемін жыл сайын 6 млн шаршы метрден кем емес деңгейде сақтау шаралары қабылданғанын айтқан болатынмын. Тұрғын үй құрылысына инвестиция көлемі былтырғы жылдың деңгейінде қалады деген ойдамыз.

- Тұрын үй рыногында баға өседі деген болжам бар ма?

- Жоғарыда айтылған межеленген жоспарлар жүзеге асырылса, бағаның негізсіз өсуіне жол жоқ.

- Құрылыс саласын дамытуда қазіргі таңда қандай проблемалар бар? Қазақстан құрылыс материалдарының тапшылығын тартып отыр ма?

- Құрылыс саласын дамытудағы проблемалардың бірі тиімді жаңа құрылыс материалдарын, озық технологияларды пайдалану мүмкіндігіне кедергі келтіретін отандық нормативтердің негізгі бөлігінің ескіруі болып табылады. Отандық құрылыс саласының деңгейін арттыру үшін, сондай-ақ құрылысқа шетелдік инвестиция тарту үшін қолайлы жағдай жасау мақсатында үкімет басшысының тапсырмасымен біздің агенттігіміз құрылыс саласын техникалық реттеу жүйесін реформалауға кірісті.

Былтырғы жылы агенттік реформалаудың бірінші кезеңін орындады. Оның барысында ұлттық қосымшамен Еурокодтарға және 2015 жылға дейінгі өтпелі кезеңде ҚР ҚН ЕN пайдалану жөніндегі нұсқаулыққа сәйкес, ҚР ҚН ЕN (53 бөлім) құрылыс нормаларының жобалары әзірленді.

Қазақстанда жылдың екінші жартысында Еурокодтарды енгізу және практикалық қолдану басталады. Бұл озық технологиялар мен инновацияларды қамтамасыз етуге, сондай-ақ ел аумағында инвестициялық жобаларды жүзеге асыру кезіндегі техникалық кедергілерді жоюға мүмкіндік береді. Еурокодтармен қатар өтпелі кезеңде елімізде қазір қолданыстағы қазақстандық нормативтер де қолданылатын болады.

Құрылыс материалдарының тапшылығына тоқталайық. Қазақстанда тұрғын үй құрылысының қажеттілігін өтейтін құрылыс материалдарына силикат және керамика кірпіш, жиналмалы темір бетон конструкциялар, тауарлық бетон, гипсокартон,тұрбалар, пластмасс шлангтер, бетоннан жасалған қабырға блоктары, құрғақ құрылыс қоспаларды жатқызуға болады.

Мұнымен қоса, жайма әйнек, керамикадан жасалатын санитарлық-техникалық бұйымдар, жүк және жолаушылар таситын лифтілер, терезе мен есікке арналған фурнитуралар, қасбеттік қаптау материалдары, диаметрі үлкен болат тұрбалар, цемент плиталар өндірісі жоқтың қасы. Сонымен қатар, керамикалық плитка, жерге төсейтін жабындар, бояулар мен әрлеуіш бұйымдар, тұсқағаздар, құрылысқа арналған арматуралар, шойын радиаторлар, жылуды оқшаулағыш материалдар өндірісі айтарлықтай дамымаған.

Құрылыс индустриясы саласындағы мемлекеттік саясат осы және өзге мәселелерді шешуге бағытталған. Бүгінгі таңда бәсекеге қабілетті, энергия үнемдейтін құрылыс материалдарын, инновациялық негіздегі қосымша құн салығы жоғары бұйымдармен конструкциялар өндірісін дамытуымыз қажет.

Осының бәріне 2010-2014 жылдарға арналған ілгерілемелі индустриалдық-инновациялық бағдарламаны жүзеге асыру арқылы қол жеткізуге болады деп ойлаймын.

- Біздің азаматтарымыз тұрғын ғимараттардың сапасыз салынатыны жөнінде жиі шағым айтады. Құрылыс саласын технкалық реттеу жүйесін реформалау барысында құрылыс жүргізушілерге, нысан жобалаушыларға талаптар күшейе ме?

- Иә, Қазақстанда құрылыс саласын реформалау шеңберінде техникалық реттеу жүйесін жетілдіру, оның ішінде лицензиялау және аттестациялау жүйесі негізгі құрамдасы болып табылатын сәйкестік жүйесін жақсарту жұмыстары жүргізіледі.

Мәселен, лицензиялау жүйесіне лицензияларды санаттарға бөлу енгізілмек. Лицензиялар кәсіпкерлік субъектісі мен тәжірибесіне қарай үш санатқа бөлінеді, осыған байланысты қызмет аясы да айқындалады.

Мәселен, бірінші санат (жоғары) ерекше қиын және бірегей нысандарда (көпірлер, газ және мұнай құбырлары, биік ғимараттар, жоғары вольтті электр тарату желілері) қаралады. Бұған бас мердігер ретінде осындай нысандарда белгілі бір жұмыс өтілі бар (кемінде 10 жыл), өзін жақсы жағынан көрсеткен жоғары білікті құрылыс ұйымдары, ірі және орта кәсіпкерлік субъектілері жіберіледі.

Екінші санат (қалыпты) жаппай құрылыс жүргізу нысандарындағы (биік ғимаратқа жатпайтын тұрғын және қоғамдық ғимараттар, сумен қамту, электрмен қамту желілері) қызметті қарастырады. Бұған бас мердігер ретінде осындай нысандарда белгілі бір жұмыс өтілі бар (кемінде 5 жыл), өзін жақсы жағынан көрсеткен білікті құрылыс ұйымдары жіберіледі.

Үшінші санат (базалық) техникалық күрделі емес нысандарда (жөндеу жұмыстары, аз қабатты ғимараттар, ішкі жүйелерді орнату (газбен қамтуға байланысты жұмыстарды қоспағанда), сыртқы әрлеу, қаптау жұмыстары) қолданылады. Бұған тәжірибесі жоқ, қызметін жаңа бастаған кәсіпкерлік субъектілері жіберіледі.

Құрылыс сапасын қамамасыз етуде сараптамалық жұмыстар мен инжинирингтік қызметтер – жобаларды сараптау, техникалық және авторлық қадағалау, ғимараттар мен құрылыс нысандарының сенімділігі мен беріктігін бағалаудың да маңызы зор.

Бірақ бүгінгі таңда бұл қызметтер өздеріне жүктелген міндеттерді үнемі орындай бермейді. Мұның басты себебі біліктілігі жеткіліксіз мамандар тарту, орындалған жұмыс үшін жеке жауапкершіліктің жоқтығы.

Бұл қызмет лицензиялауға жатады, алайда лицензиялық талаптар сарапшылардың кәсіби дайындық деңгейін анықтауға мүмкіндік бермейді, сондықтан көбінесе құзыреттілігі төмен тұлғалар тартылады. Осыған байланысты сараптамалық жұмыстар мен инжинирингтік қызметтерді лицензиялау саласынан аттестациялау саласына беру қаралды. Аттестациялауды енгізу нәтижесінде құрылыста сараптамалық жұмыстар мен инжинирингтік қызметтерді жүзеге асырушы мамандар аттестация арқылы тікелей әрбір сарапшының білім мен біліктілік деңгейін тексергеннен кейін жұмысты орындай алады. Оның үстіне аттестациялаудың маңызды бір элементі тестілеу. Тестілеу кезінде әрбір сарапшының кәсіби дайындық деңгейі жеке айқындалады.

Осылайша құрылыс рыногынан біліктілігі төмен мамандар шығарылады, сонымен қатар әрбір сарапшының жеке жауапкершілігі айқындалады. Аталған ұсыныстар "Рұқсат беру жүйесін жетілдіру мәселелері жөніндегі кейбір заң актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" заң жобасына енгізілген, қазір ол парламенттің қарауында жатыр.

Алақол құрылыс жүргізушілерге қатысты заңдық базаны қатаңдатуға келер болсақ, Қазақстанда "Үлестік қатысу туралы" заң қабылданды. Онда құрылыс компанияларына айтарлықтай қатаң талаптар қойылған. Олардың бірі құрылыс жүргізуші нөлдік тізбекті (бұл құрылыс құнының шамамен 15 пайызы) өз қаражаты есебінен жүргізе алуы тиіс.

Мемлекет нақты шарт қояды: адамарға арнап тұрғын үй салғысы келетін құрылыс жүргізушілердің тәжірибесі, қаржы айналымы болуы тиіс. Рынокта өздерін жақсы қырынан таныта алған компаниялар бізде бар. Олар тұрғын үй құрылысы жөніндегі жаңа бағдарламаға қатысуға ниет білдірді.

- Үлескерлер проблемасы қашан шешілмек?

- 2011 жылдың 1 маусымына шаққанда аяқталмаған 57 үлестік құрылыс нысаны (13306 үлескер) қалып отыр. Оның ішінде 25 нысан (5944) Астанада, 18 нысан (3325 үлескер) Алматыда, ал 14 құрылыс нысаны (4037 үлескер) басқа аймақтарда.

Барлық нысандар биылғы жылы аяқталмақ

Республикада қабылданған шаралар барысында 54 мыңнан астам үлескердің мәселесі шешілді және 397 үлестік құрылыс нысаны іске қосылды.

"Тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы" заң қолданысқа енген 2007 жылдың 1 қаңтарынан бастап әкімдіктер үлестік құрылысқа әлеуетті қатысушы - 4,5 мың құрылыс компаниясына үлестік құрылыс жүргізуге барлығы 190 бір реттік лицензия берді. Яғни заң "бір күндік компаниялар" үшін кедергі болды. Алайда бұл құжат та үлескерлердің қаражатын толық қорғай алмады. Сондықтан 2009 жылдың шілде айында "Тұрын үй құрылысына үлестік қатысу мәселелері жөніндегі кейбір заң актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" жаңа заң қабылданды. Бүгінгі таңда бұл заң үлескерлердің құқығы мен мүдделерінің толық қорғалуын қамтамасыз етеді деп сеніммен айтуға болады.

- Биыл жазда 2020 жылға дейін арналған тұрғын үй коммуналдық шаруашылық бағдарламасын жүзеге асыру басталады. Агенттік оған қандай жаңалықтар ұсынды? Бұл салаға мемлекеттік-жекеменшік әріптестік институтын тарту көзделіп отыр ма? Әлде коммуналдық шаруашылыққа қаржы құюға ниет білдіретін инвесторлар бар ма?

- Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықты жаңғырту бағдарламасында коммуналдық инфрақұрылымды жетілдіру жобаларын қаржыландырудың келесі қағидасы айқындалды: қайта қалпына келтіруді табиғи монополия субъектілерін (коммуналдық мемлекеттік кәсіпорын) тарифтік реттеумен қатар табиғи монополия субъектілерінің ортамерзімдік немесе ұзақмерзімдік инвестициялық бағдарламаларға өтуін тарифтік реттеу және мемлекет меншігіндегі нысандар үшін бюджет қаржысын бөлу арқылы жүргізілуі тиіс.

Халықтың коммуналдық қызметтерге қол жеткізуін арттыру үшін жаңа инженерлік желілер салу бюджет қаржысы есебінен жүргізіледі.

Коммуналдық инфрақұрылымды жетілдірудің тиімді және негізгі буындарының бірі жүргізіліп жатқан тарифтік саясаттың озық құралдарын пайдалану болып табылады деп есептеймін. Оларға инвестициялық (орта- және ұзақмерзімдік) тарифтер бойынша жұмыс істейтін табиғи монополия субъектілерінің санын іс жүзінде арттырумен инвестициялық тарифтерді пайдалану жатады. Бұл үшін тарифтік кіріс пен заемдық қаржыны азырақ тарту есебінен жетілдіру жөніндегі жұмыстар жүргізу үшін инвестициялық бағдарламаларды қаржыландырудың қажетті көлемін қамтамасыз ету мақсатында негізгі қаражатты кезеңмен (үш-төрт жылда бір рет) қайта бағалау жүргізіледі.

Сонымен қатар, қондырғыларды ауыстырумен, жаңа техника мен технологияны енгізумен инженерлік желілер мен нысандарды жаңғырту және қайта жөндеуге бағытталған инвестициялық бағдарлама әзірленеді. Сондай-ақ, реттелетін қызметтерге инвестициялық тарифтер бекітіледі, республиканың барлық аймақтарында реттелетін қызметтерге тарифтердің бір сәтте өсімін болдырмау үшін табиғи монополия субъектілерінің, ең алдымен – базалық субъектілердің (2015 жылға қарай міндетті өтуімен) инвестициялық тарифтерге өтуі бойынша кесте әзірленеді.

Биылғы жылы мамыр айында біздің агенттік Еуропалық қайта құру және даму банкімен Атырау, Семей, Қызылорда қалаларын сумен қамту жөніндегі мемлекеттік-жекеменшік әріптестік жобаларын енгізу бойынша меморандум бекітті. Меморандумда инвестицияны және тарифтердің шекті деңгейін айқындау мақсатында осы қалалар үшін техникалық-экономикалық негіздеме әзірлеу қаралған, сонымен қатар біз келесі жылы осы секторға инвесторлар тартуды жоспарлап отыр.

- Сіздің агенттік елімізде тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық қорын құру туралы бастама жасады. Қазір бұл жоспарлар қандай кезеңді бастан кешуде?

- Жұмыс жалғасуда. Бірлескен экономикалық зерттеулер бағдарламасы шеңберінде Дүниежүзілік банк "Әлемдік тәжірибені ескере отырып тұрғын үй-коммуналдық шаруашылыққа қолдау көрсетудің қаржылық тетігін құру бойынша техникалық қолдау" техникалық тапсырмасы әзірленді. Сонымен қатар, Еуропалық қайта құру және даму банкі мен Мәскеудің "Қала экономикасы институты" қоры Қазақстанда тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықты дамыту қорын құру жөнінде ұсыныстар әзірленді.

Осы ұсыныстарды негізге ала отырып, қаржы институттары тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықта мемлекеттік инвестициялық саясаттың тиімділігін арттыруды Қордың негізгі мақсаты етіп айқындады. Қордың міндеті тұрғын үй-коммуналдық шаруашалық саласына инвестиция тарту арқылы бюджет жүктемесін азайту болып табылады.

Қор құру бойынша басталған жұмыс биылғы жылы аяқталады. Осы жұмыс нәтижесі бойынша қорытынды есеп ұсынылады. Ол осы құрылып отырған Қордың қаржылық-экономикалық негіздемесіне айналмақ.

- Сұхбатыңыз үшін рахмет!

Маусым, 2011 жыл
(C) 2011, "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі.
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті.

Маусым, 2011
© 2024 "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті

Айдарлар мұрағаты