Қазақстан парламенті сенатының төрағасы Қасым-Жомарт ТОҚАЕВ ТРАНСАЗИЯЛЫҚ ПАРЛАМЕНТ ТІК ФОРУМ, ҚЫРғЫЗСТАНДАҒЫ ОҚИҒАЛАР ЖӘНЕ ҰЛЫ ЖЕҢІСКЕ КӨЗҚАРАСЫ ЖАЙЫНДА

14-16 мамыр күндері Алматы да “ЕҚЫ Ұ-ның Еуразиялық өлшемі” тақырыбында Трансазиялық парламенттік форум өтеді. Осы оқиға қарсаңында аталмыш форумды әзірлеу және өткізу жөніндегі ұйымдастырушы комитетінің жетекшісі, ЕҚЫҰ ПА вице-президенті Қасым-Жомарт ТОҚАЕВ “Интерфакс-Қазақстан” агенттігімен сұхбаттасқан болатын.

- Қасым-Жомарт Кемелұлы, мұндай форумдарды ұйымдастыру ЕҚЫҰ үшін дәстүрлі болып табылады ма?

- ЕҚЫҰ Парламенттік ассамблеясы түрлі аймақтарда осы сынды форумдарды өткізіп келеді. Бірақ, ЕҚЫҰ-ның Орталық Азияға деген қызығушылығы ерекше десем артық айтқандық болмас.

ЕҚЫҰ аясында мұндай форум Алматыда 2003 жылы мамырда өткізілген. Сол кездің өзінде ғаламдық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде орталық-азиялық аймақтың үлкен маңызғаие болғандығы түсінікті болған еді. 2008 жылы шілдеде Астанада ЕҚЫҰ-ның Парламенттік ассамблеясының 17-ші сессиясы өткен. Алдағы форум Ұйым үшін айтулы оқиға болмақ, өйткені алғаш рет бүкіл посткеңестік кеңістік пен орталық-азиялық аймақтың атынан шығып отырған мемлекет оның төрағасы болып отыр. Бұл әрине, Парламенттік ассамблеяның қызметіне оң ықпалын тигізбей қойған жоқ.

- Форумның күн тәртібінің негізгі мәселелері қандай? Форумға қатысушылардың құрамы мен оның негізгі спикерлері туралы толығырақ білсек деп едік...

- Бұл жолғы форумның тақырыбы - «ЕҚЫҰ-ның Еуразиялық өлшемі” іс жүзінде Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалығының бағдарламасын бейнелеп отыр. Форум негізгі үш сессиядан құралған. Біріншісі аймақтық қауіпсіздіктің өзекті мәселелерін талқылауға арналады. Бұл сессияда терроризм мен есірткі тасымалына қарсы күрес мәселелері талқыланады.

Екінші сессия шеңберінде экономикалық даму, сауда, қоршаған ортаны қорғау, еңбек миграциясы мәселелерін қарау жоспарлануда.

Үшінші сессия барысында форумға қатысушылар діни төзімділік, саяси даму, гендерлік теңдік, адам сатуға қарсы күреске қатысты шаруалардың жағдайын талқылайды. Басқаша айтқанда, “адамзат өлшемі” проблемалары талқыланбақ.

ЕҚЫҰ-ға қатысушы-мемлекеттердің парламенттік делегациялары, Ұйымның Жерортатеңіздік және Азиялық әріптестері форумға ерекше қызығушылық танытып отыр. Біз 250-ден аса делегат келеді деп күтудеміз, олардың көпшілігі ЕҚЫҰ-ға мүше 30-дан аса елдің парламенттері атынан қатыспақ, олар сондай-ақ Еуропалық парламенттің, ТМД-ның Парламентаралық ассамблеясының, ЕҚЫҰ-ның ПА депутаттары болып табылады. Форум жұмысына Ауғанстан, Пәкстан және Иордания парламент мүшелері қатысады. Форумға қатысуға шақыртуды ірі халықаралық ұйымдардың, ғылыми-зерттеу институттарының, дипломатиялық корпустың өкілдері де қабыл алды.

Ал негізгі баяндамашыларға келер болсақ, тақырыпқа сәйкес ЕҚЫҰ Парламенттік Ассамблеясы бюросының мүшелері, ЕҚЫҰ, ШЫҰ, ҰҚКҰ және АӨСШК секілді беделді халықаралық ұйымдардың жетекшілері сөйлейді деп күтілуде. Ауғанстанның бұрынғы сыртқы істер министрі Абдулла Абдулла мен Ұлттық ассамблеяның төменгі палата төрағасының бірінші орынбасары М.Ясинидің сөздері елеулі қызығушылық туғызады, деп ойлаймын.

Форумда ЕҚЫҰ қызметін жандандыру мақсатында біршама жұмыс атқарған ЕҚЫҰ-ның қазіргі төрағасы, Қазақстанның Мемлекеттік хатшысы - Сыртқы істер министрі Қанат Саудабаев баяндама жасайды.

- Форум қорытындысы бойынша қандай да бір болмасын құжаттар қабылдау көзделген бе?

- ЕҚЫҰ Парламенттік ассамблеясының ережесіне сәйкес ресми құжаттар және қарарлар дәстүрлі түрде шілденің алғашқы онкүндігінде өткізілетін ассамблеяның жылдық сессиялары аяқталған соң ғана қабылданады. ЕҚЫҰ Парламенттік ассамблеясының кезекті сессиясы Осло қаласында 6-10 шілдеде өтеді. Алматылық форум барысында пікірталас кезінде айтылатын идеялар және бастамалар Норвегия астанасында ассамблея сессиясында қабылданатын жекелеген қарарларда қамтылуы мүмкін.

- Қырғызстанда жақында орын алған оқиғалар форумда талқылана ма?

- Әрине, Алматыда парламентшілердің конференциясы бұл елдегі жағдайдың қақтығыссыз өрбуін қамтамасыз етуге және онда өркениетті мемлекеттік басқаруды орнату үшін халықаралық күш-жігерге қолдау көрсетуге өз үлесін қосуы тиіс.

Сондықтан форумға қатысушылардың Қырғызстандағы ахуалды тілге тиек етуге мүмкіндігі болады. ЕҚЫҰ Парламенттік ассамблеясының президенті Жоао Соарешпен ақыл-кеңес нәтижесінде Қырғызстан бойынша арнайы сессия ұйымдастыру жөнінде қабылданған оң шешімді Парламенттік ассамблея жөніндегі әріптестеріміз түгел қолдады. Оның үстіне Қырғызстанда ЕҚЫҰ-ның қазіргі төрағасының арнайы өкілімен бірге біздің Ұйымның Парламенттік ассамблеясы президентінің өкілі де жұмыс істеді.

-Қасым-Жомарт Кемелұлы, бұрынғы президент Құрманбек Бакиев пен Қырғызстанның уақытша үкіметі арасында қалыптасқан қақтығысты жағдайды шешуге Қазақстанның ЕҚЫҰ төрағасы ретінде қатысуын қалай бағалайсыз?

- ЕҚЫҰ төрағасы ретінде Қазақстан Қырғызстандағы дағдарысты жағдайдың алдын алу жөніндегі халықаралық талпынысты басқарды деуге болады. Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың күш салуы арқасында Қырғызстан үшін қасіретті болуы мүмкін азаматтық соғыс қаупі сейілді.

Қазақстандық дипломаттар түрлі халықаралық ұйымдардың іс-қимылын оңтайлы үйлестіре білді, осының нәтижесінде Қырғызстанның Солтүстігі мен Оңтүстігі арасындағы шиеленіске жол берілмеді және мемлекеттік құрылымдардың үкіметтік емес ұйымдармен өзара байланысы жолға қойылды.

Қырғызстандағы жағдай - өз елінің игілігін шынайы ойлайтындар үшін үлкен сабақ болды. Н.Назарбаев заңға негізделген тәртіп болмаса, экономиканы инвестициялау да, кез келген мемлекеттің әрі қарай дамуы да мүмкін емес деп орынды атап көрсетті.

- Бакиевтің Минскіде жасаған мәлімдемелері, оның ішінде өзін Қырғызстанның заңды президентімін деп жар салуы туралы көзқарасыңыз қандай?

- Қырғызстандағы қақтығысты шешуде арадағы дәнекершінің басты міндеттерінің бірі ол жердегі қантөгістің өршуін болдырмау үшін Қ.Бакиевтің елден кетуін ұйымдастыру болды. Қазақстан, Ресей, АҚШ президенттерінің, сондай-ақ ЕҚЫҰ, БҰҰ, ЕО ұйымдарының бірлесіп әрекет жасауының нәтижесінде ол Қырғызстаннан кетті.

Қ.Бакиев қызметтен кететіні туралы өз қолымен өтініш жазды, ол өтініш Қырғызстанның уақытша үкіметінің қолына тапсырылып, қабылданды. Бұл жалтартпас жәйт.

- Қасым-Жомарт Кемелұлы, таяуда біз Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 65 жылдығын атап өтпекпіз. Осы айтулы мерекеге байланысты қандай көңіл-күйдесіз?

- Бұл шынымен де жаңа әлемдік тәртіп орнатуды айқындап берген Ұлы Жеңіс болды, ол жөнінде БҰҰ Жарғысында да қамтылған. Халықаралық құқықтың негізгі қағидалары айқындалған бұл құжатта еш өзгерістер болмады. Дегенмен Екінші дүниежүзілік соғыс қорытындысын қайта жазу әрекеттері әлі де жалғасуда. Менің ойымша, бұл аталмыш мәселенің құқықтық және моральдық жағын айтпағанның өзінде, тарихи тұрғыдан дұрыс емес.

Ұлы Жеңісті Қазақстанда қазіргідей мерекелеуіміз керек деп ойлаймын. Бірақ, жас ұрпақтың өткен ғасыр ортасындағы тарихи оқиғалардан дұрыс хабары болуы үшін, Ұлы Отан соғысы кезіндегі қан майданда өмірін қиған өз ата-бабаларын ұмытпауы үшін бұл тақырыпты келешекте де мектептерде оқыту керек, жастар арасында кеңінен насихаттап, тәрбие жұмыстарын жүргізу керек.

- Сұхбатыңызға рахмет!

Мамыр, 2010 жыл
(C) 2009, "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі.
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті.

Мамыр, 2010
© 2024 "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті

Айдарлар мұрағаты